Jeoloji mühendisliğinin derslerinden biri olan magmatik petrografi dersinin “Derinlik kayaçları” ile ilgili konusuna yönelik 25 adet sınava hazırlık test soruları ve cevapları hazırlanmıştır. Derinlik kayaçları ile ilgili öğrenebileceğiniz veya bilgilerinizi tazeleyebileceğiniz şekilde, sınavlara da hazırlık olması açısından içerikler eklenmiştir.
Jeoloji Dersi
Yazılı (Klasik)
Soru sayısı ve Zorluk Seviyesi
28 adet soru – cevap şeklinde. Zorluk seviyesi: orta-ileri düzey.
1. Derinlik kayaçları nedir ve diğer magmatik kayaçlardan nasıl farklıdırlar?
Cevap: Derinlik kayaçları, magmanın yer kabuğunun derinliklerinde soğuduğunda ve katılaştığında oluşan magmatik kayaçlardır. Diğer magmatik kayaçlardan farklı olarak, daha iri taneli ve kristalleri daha iyi gelişmiştir. Bu, magmanın yerin altında daha uzun süre soğumasından ve kristallerin büyümesi için daha fazla zamana sahip olmasından kaynaklanır.
2. Derinlik kayaçlarının sınıflandırılması için hangi kriterler kullanılır?
Cevap: Derinlik kayaçları, mineral bileşimlerine ve dokularına göre sınıflandırılır. En yaygın kullanılan sınıflandırma sistemi, Streckeisen diyagramıdır. Bu diyagram, kayaçtaki kuvars, feldispat ve mafik minerallerin oranlarına göre kayaçları sınıflandırır.
3. Derinlik kayaçlarının en yaygın türleri nelerdir?
Cevap: Derinlik kayaçlarının en yaygın türleri şunlardır:
- Granit: Kuvars, feldispat ve mikadan oluşan, açık renkli bir kayaçtır.
- Granodiyorit: Granit’e benzer, ancak daha az kuvars ve daha fazla plajiyoklaz feldispat içerir.
- Diorit: Orta ila koyu renkli bir kayaçtır. Plagioklaz feldispat ve mafik minerallerden oluşur.
- Gabro: Koyu renkli bir kayaçtır. Plagioklaz feldispat ve piroksenlerden oluşur.
- Peridotit: Yeşil renkli bir kayaçtır. Olivin ve piroksenlerden oluşur.
4. Derinlik kayaçlarının mineral bileşimi hakkında hangi bilgileri verebilirsiniz?
Cevap: Derinlik kayaçları, magmanın bileşimine ve kristalleşme sırasındaki fraksiyonel kristalleşme sürecine bağlı olarak çeşitli mineraller içerebilir. En yaygın mineraller şunlardır:
- Feldispat: Kayaçlarda en bol bulunan mineraldir. Plagioklaz ve ortoklaz olmak üzere iki ana türü vardır.
- Kuvars: Silisyum dioksit (SiO2) mineralidir. Asidik magmatik kayaçlarda yaygındır.
- Mafik mineraller: Koyu renkli minerallerdir. Piroksen, amfibol, olivin ve biyotit en yaygın mafik minerallerdir.
5. Derinlik kayaçlarının dokuları hakkında hangi bilgileri verebilirsiniz?
Cevap: Derinlik kayaçlarının dokuları, kristallerin boyutuna, şekline ve düzenine göre değişir. En yaygın dokular şunlardır:
- Faneritik doku: Kristallerin çıplak gözle görülebildiği doku.
- Afanitik doku: Kristallerin çıplak gözle görülemediği, çok ince taneli doku.
- Porfirik doku: Büyük kristallerin (fenokristaller) ince taneli bir zemin matrisinde yer aldığı doku.
6. Derinlik kayaçlarının jeolojik önemi nedir?
Cevap: Derinlik kayaçları, yer kabuğunun büyük bir kısmını oluşturur. Ayrıca, magmatik cevher yataklarının ve değerli taşların kaynağı olabilirler. Jeologlar, derinlik kayaçlarını inceleyerek yer kabuğunun tarihi ve bileşimi hakkında bilgi edinebilirler.
7. Derinlik kayaçlarının bazı örnekleri nelerdir?
Cevap: Derinlik kayaçlarının bazı örnekleri şunlardır:
- Granit: Mısır piramitleri, Giza Sfenksi, Ayasofya
- Mermer: Taj Mahal, Pantheon, Anıtkabir
- Bazalt: Devler Kaldırımı, Etna Dağı, Santorini Adası
8. Derinlik kayaçlarının erime sıcaklıkları hakkında bilgi verebilir misiniz?
Cevap: Derinlik kayaçlarının erime sıcaklıkları, kayaç türüne ve bileşimine göre değişir. Genellikle, granitik kayaçlar 650-750 °C, gabroik kayaçlar ise 1100-1200 °C arasında erime sıcaklıklarına sahiptir.
9. Derinlik kayaçlarının kimyasal bileşimi hakkında bilgi verebilir misiniz?
Cevap: Derinlik kayaçlarının kimyasal bileşimi, magmanın bileşimine bağlı olarak değişir. Genellikle, granitik kayaçlar yüksek silis (SiO2) içeriğine sahipken, gabroik kayaçlar daha düşük silis ve daha yüksek magnezyum (MgO) ve demir (FeO) içeriğine sahiptir.
10. Derinlik kayaçlarının metamorfizması hakkında bilgi verebilir misiniz?
Cevap: Derinlik kayaçları, yüksek sıcaklık ve basınç altında metamorfizmaya uğrayabilirler. Metamorfizma sonucunda, kayaçların mineral bileşimi ve dokusunda değişiklikler meydana gelir.
11. Derinlik kayaçlarının ekonomiye katkısı hakkında bilgi verebilir misiniz?
Cevap: Derinlik kayaçları, birçok ekonomik açıdan önemli madde kaynağıdır. Örneğin:
- Granit: Yapı taşı, heykel ve anıt yapımında kullanılır.
- Mermer: İnşaat malzemesi, heykel ve süs eşyası yapımında kullanılır.
- Bazalt: Yol yapımında, beton agregası olarak kullanılır.
12. Derinlik kayaçlarının bazı ayırt edici özellikleri nelerdir?
Cevap: Derinlik kayaçlarının bazı ayırt edici özellikleri şunlardır:
- Büyük taneli ve kristalleri iyi gelişmiş: Magmanın yerin altında daha uzun süre soğumasından ve kristallerin büyümesi için daha fazla zamana sahip olmasından kaynaklanır.
- Yoğun ve sağlam: Derinlik kayaçları, yer kabuğunun derinliklerinde yüksek basınç altında oluşurlar.
- Farklı mineral bileşimleri: Magmanın bileşimine ve kristalleşme sırasındaki fraksiyonel kristalleşme sürecine bağlı olarak çeşitli mineraller içerebilirler.
13. Derinlik kayaçlarının saha çalışmasında nasıl tanınabileceğini açıklayınız.
Cevap: Derinlik kayaçları, saha çalışmasında aşağıdaki özelliklerine göre tanınabilir:
- Büyük taneli ve kristalleri iyi gelişmiş: Kristallerin boyutuna ve şekline göre kayaç türü hakkında bilgi edinilebilir.
- Yoğun ve sağlam: Kayaçların tokmakla vurulduğunda çıkardığı ses ve sertliği ayırt edici olabilir.
- Farklı mineral bileşimleri: Farklı minerallerin renkleri ve parlaklıkları kayaçların tanınmasında yardımcı olabilir.
14. Derinlik kayaçlarının laboratuvar analizlerinde hangi yöntemler kullanılır?
Cevap: Derinlik kayaçlarının laboratuvar analizlerinde aşağıdaki yöntemler kullanılır:
- Petrografik mikroskop: Kayaçların ince kesitleri incelenerek mineral bileşimi ve dokusu hakkında bilgi edinilir.
- Jeokimyasal analizler: Kayaçların kimyasal bileşimi belirlenir.
- XRD (X-ışınları difraksiyonu): Kayaçlardaki minerallerin türü ve miktarı belirlenir.
15. Derinlik kayaçlarının bazı önemli örnekleri ve bulundukları yerler nelerdir?
Cevap: Derinlik kayaçlarının bazı önemli örnekleri ve bulundukları yerler şunlardır:
- Kapıdağ Yarımadası (Granit)
- Mersin (Mermer)
- Erciyes Dağı (Bazalt)
- Uludağ (Granit)
- Aladağlar (Peridotit)
16. Derinlik kayaçları ile ilgili bazı önemli jeolojik olaylar nelerdir?
Cevap: Derinlik kayaçları ile ilgili bazı önemli jeolojik olaylar şunlardır:
- Magmatik dayk ve silllerin oluşumu: Magma, yer kabuğunun çatlaklarından yukarı çıkarak dayk ve sillleri oluşturur.
- Plutonların oluşumu: Magma, yer kabuğunun derinliklerinde soğuyarak plütonları oluşturur.
- Volkanik patlamalar: Magma, yer kabuğunun yüzeyine ulaşarak volkanik patlamalara neden olur.
17. Derinlik kayaçlarının jeolojik zaman çizelgesindeki yeri nedir?
Cevap: Derinlik kayaçları, jeolojik zaman çizelgesinde Fanerozoik ve Prekambriyen dönemlerinde oluşmuştur.
18. Derinlik kayaçlarının günümüzdeki jeolojik ve jeofiziksel süreçlere etkisi nedir?
Cevap: Derinlik kayaçları, yer kabuğunun yapısını ve bileşimini etkileyerek jeolojik ve jeofiziksel süreçlere katkıda bulunur. Örneğin:
- Dağ oluşumu: Derinlik kayaçları, dağ oluşumunda önemli rol oynar.
- Depremler: Derinlik kayaçlarının kırılması depremlere neden olabilir.
- Yeraltı su kaynakları: Derinlik kayaçları, yeraltı su kaynaklarının korunmasına yardımcı olabilir.
19. Derinlik kayaçlarının insanlık tarihindeki önemi nedir?
Cevap: Derinlik kayaçları, insanlık tarihinde önemli rol oynamıştır. Örneğin:
- Yapı taşı: Antik çağlardan beri binalar ve anıtlar inşa etmek için kullanılmıştır.
- Heykel ve süs eşyası: Mermer gibi kayaçlar heykel ve süs eşyası yapımında kullanılmıştır.
- Alet yapımında: Taş devrinde alet yapmak için kullanılmıştır.
20. Derinlik kayaçlarının gelecekteki önemi nedir?
Cevap: Derinlik kayaçları, gelecekte de önemli bir rol oynamaya devam edecektir. Örneğin:
- Enerji kaynağı: Jeotermal enerji için kaynak olarak kullanılabilirler.
- Ham madde kaynağı: Değerli taşlar ve bazı metaller için kaynak olabilirler.
- Karbon yakalama ve depolama: Atmosferdeki karbondioksiti depolamak için kullanılabilirler.
21. Derinlik kayaçlarının araştırılması ve korunması için neler yapılmalıdır?
Cevap: Derinlik kayaçlarının araştırılması ve korunması için aşağıdakiler yapılmalıdır:
- Jeolojik araştırmalar: Derinlik kayaçlarının jeolojik özellikleri ve dağılımları hakkında daha fazla bilgi edinmek için jeolojik araştırmalar yapılmalıdır.
- Eğitim ve bilinçlendirme: Derinlik kayaçlarının önemi ve korunması konusunda toplum bilinçlendirilmelidir.
- Yasal düzenlemeler: Derinlik kayaçlarının korunması için yasal düzenlemeler yapılmalıdır.
22. Derinlik kayaçları ile ilgili güncel araştırma konuları nelerdir?
Cevap: Derinlik kayaçları ile ilgili güncel araştırma konuları şunlardır:
- Derinlik kayaçlarının jeokimyasal ve izotopik bileşimi: Bu bilgiler, magmanın kaynağı ve evrimi hakkında bilgi edinmek için kullanılır.
- Kayaçlarının deneysel çalışmaları: Bu çalışmalar, magmanın kristalleşme sürecini ve kayaçların özelliklerini daha iyi anlamak için kullanılır.
- Derinlik kayaçlarının bilgisayar modellemeleri: Bu modeller, magmanın yer kabuğundaki hareketini ve plütonların oluşumunu simüle etmek için kullanılır.
23. Derinlik kayaçlarının sınıflandırılmasında kullanılan diğer kriterler nelerdir?
Cevap: Derinlik kayaçlarının sınıflandırılmasında kullanılan diğer kriterler şunlardır:
- Dokusu: Kayaçtaki kristallerin boyutuna, şekline ve düzenine göre doku sınıflandırması yapılabilir.
- Minerallerin kimyasal bileşimi: Kayaçtaki minerallerin kimyasal bileşimi de sınıflandırmada kullanılabilir.
- Aksesuar mineraller: Kayaçta az miktarda bulunan mineraller de sınıflandırmada yardımcı olabilir.
24. Derinlik kayaçlarının erime deneyleri hakkında bilgi verebilir misiniz?
Cevap: Derinlik kayaçlarının erime deneyleri, magmanın bileşimi ve kristalleşme sırasındaki fraksiyonel kristalleşme sürecini daha iyi anlamak için kullanılır. Bu deneylerde, kayaç örnekleri yüksek sıcaklık ve basınç altında ısıtılarak eritilir ve eriyen magmanın kimyasal bileşimi analiz edilir.
25. Derinlik kayaçlarının jeokimyasal ve izotopik bileşimi hakkında bilgi verebilir misiniz?
Cevap: Derinlik kayaçlarının jeokimyasal ve izotopik bileşimi, magmanın kaynağı ve evrimi hakkında bilgi edinmek için kullanılır. Bu bilgiler, kayaç örneklerinin kimyasal ve izotopik analizleri ile elde edilir.
26. Derinlik kayaçlarının deneysel çalışmaları hakkında bilgi verebilir misiniz?
Cevap: Derinlik kayaçlarının deneysel çalışmaları, magmanın kristalleşme sürecini ve kayaçların özelliklerini daha iyi anlamak için kullanılır. Bu deneylerde, kayaç örnekleri veya sentetik magmalar yüksek sıcaklık ve basınç altında kontrollü koşullarda kristalleştirilir ve kristallerin büyümesi ve kimyasal bileşimi incelenir.
27. Derinlik kayaçlarının bilgisayar modellemeleri hakkında bilgi verebilir misiniz?
Cevap: Derinlik kayaçlarının bilgisayar modellemeleri, magmanın yer kabuğundaki hareketini ve plütonların oluşumunu simüle etmek için kullanılır. Bu modeller, jeolojik gözlemler ve deneysel veriler ile kalibre edilir ve magmanın geçmişteki ve gelecekteki davranışını tahmin etmek için kullanılır.
28. Derinlik kayaçlarının insan sağlığına ve çevreye etkileri nelerdir?
Cevap: Derinlik kayaçlarının insan sağlığına ve çevreye bazı etkileri olabilir. Örneğin:
- Radyoaktivite: Bazı derinlik kayaçları, radon gibi radyoaktif gazlar içerebilir. Radon gazı, akciğer kanserine neden olabilir.
- Toz: Derinlik kayaçlarının tozu, solunum yolu hastalıklarına neden olabilir.
- Asit yağmurları: Bazı derinlik kayaçları, asit yağmurlarına katkıda bulunan kükürt ve azot bileşikleri içerebilir.