Yeryuvarının yapısı hakkındaki bilgilere maddeler halinde yazarak açıklamaya çalışalım. Yeryuvarının yapısını öğrenmemize yardımcı olan şu bilgileri de ayrı ayrı açıklama gereği duyduk;
- Derin sondajlar
- Sismoloji (P, S ve L dalgaları)
- Kayaç Kapanımı (anklavlar)
- Meteorlar (göktaşları)
- Magmatizma / Metamorfizma
Derin sondajlar
Bilinen en derin sondajlar yaklaşık 12 km ile 1990’lı yıllarda ABD’de (Oklahama), ayrıca son yıllarda Katar ve Rusya’dadır. Bu ortalama bir okyanus kabuğunun kalınlığına denk gelir. Bu derinlik ort. 50km kalınlığındaki kıtasal bir kabuğun 5’te biri, ort. 100km kalınlığındaki bir litosferin 10’da biri, ort. 660 km derinlikteki astenosferin 66’da biri, ort. 2900km derinlikteki alt kabuk – çekirdek sınırının 290’da biri ve ort. 6300km çapına sahip dünyanın 630’da birine denk gelir.
Sismoloji (Sismik veriler)
3 farklı dalga hareketinin (P, S ve L) varlığı bilinmektedir. P (birincil) dalgası maddenin tüm hallerinde (katı, sıvı ve gaz) yayılırken, S (ikincil) dalgaları sadece katı ortamda yayılır. P dalgaların hızları S dalgalarından daha büyüktür. Bu dalgaların hız farkları ve farklı ortamlardaki yayılma türleri, yerkabuğunun yapısı ve bileşimi hakkında bize bilgi verir. Örneğin; sismik dalgaların hızlarının ani ve büyük oranda değiştiği yerler, süreksizlik yüzeyleri olarak adlandırılır (Konrad, Moho , vs.)
Kayaç Kapanımı (Anklavlar)
Meteorlar (Göktaşları)
Meteorlar ve göktaşları, uzaydan Dünya yüzeyine düşen maddelerin genel adıdır. Dünya atmosferine ortalama olarak yılda birkaç bin göktaşı düşer. Ancak bunların yaklaşık beş yüz kadarı buharlaşmadan yere gök taşı olarak iner. Göktaşları, Dünya atmosferine saniyede 11-72 km arasında değişen bir hızla girerler. Sürtünmeden kaynaklanan ısıdan dolayı büyük bir kısmı eriyerek toz parçacıkları halinde yeryüzüne düşerler.
300.000 ton ağırlığında, 45 metre genişliğinde büyük bir nikel-demir göktaşı, 65.000 km/saat hızla dünyaya çarpıyor ve şu an Arizona (ABD) sınırları içerisinde bulunan Barringer meteor kraterini oluşturuyor. Bu çarpma yoluyla meydana gelen ve yüksek basınç metamorfizma ürünlerini içeren ilk kraterdir.
Magmatizma / Metamorfizma
3 tip plaka sınırı vardır. Uzaklaşan (diverjan), yaklaşan (konverjan) ve transform plaka sınırları. Bu farklı plaka sınırlarında farklı magmatik ve metamorfik faaliyetler oluşur ve bunlarda farklı kayaç türleri oluşmasına neden olur. Bu kayaç türlerinin varlığı bize yer kabuğunun yapısı ve bileşimi hakkında (özellikle ilk birkaç yüz km’deki) önemli bilgiler verir.