Menderesli akarsu çökellerine ait ana fasiyes toplulukları
Menderesli akarsu çökelleri üç ana fasiyes topluluğundan oluşmaktadır. Bunlar:
- Kanallar
- Terkedilmiş kanallar
- Taşkın ovaları.
Kanallar
Menderesli kanalların yatay yönde yer değiştirmeleri sonucunda dış banklar aşındırılır. Aşındırılan malzeme iç banklarda çökelerek nokta barlarını (setleri) oluşturur. Nokta barlar kendine özgü bir sedimanter yapı ve tane boyu dağılımına sahiptir.
Şöyle ki; Tabandaki aşınma yüzeyi üzerine gecikme çökelleri olarak ekstra veya intraformasyonal çakıllar, çamur pelletleri, kemik parçaları ve odunumsu malzemeler gelebilir. Bu çökeller tane boyu yukarıya doğru giderek incelen kumlar tarafından örtülür. En üstte ise mikro çapraz laminalı ve yatay tabakalı ince taneli kumlar bulunur.
Kanal çökellerinin en belirgin özelliği, çapraz tabakalanmadır. Çapraz tabakalanma, akarsuyun akış yönüne dik olarak, çakıl ve kum tanelerinin üst üste istiflenmesi ile oluşur. Akarsuyun akış hızının ve taşıma kapasitesinin yüksek olduğunu gösterir.
Kanal çökelleri, menderesli akarsuların taşkın dönemlerinde oluşur. Taşkın dönemlerinde, akarsuyun akış hızı ve taşıma kapasitesi artar. Bu nedenle, akarsuyun ana taşıdığı malzeme, kanallarda birikim yapar. Kanal çökelleri, jeolojik açıdan önemli bir yere sahiptir. Bu çökeller, menderesli akarsuların paleoakış özelliklerini ve paleocoğrafi koşullarını belirlemek için kullanılabilir. Ayrıca, kanal çökelleri, petrol ve doğal gaz gibi yeraltı kaynaklarının oluşumunda önemli bir rol oynar.
Kanal çökellerinin oluşumu
Kanal çökelleri, menderesli akarsuların taşkın dönemlerinde oluşur. Taşkın dönemlerinde, akarsuyun akış hızı ve taşıma kapasitesi artar. Bu nedenle, akarsuyun ana taşıdığı malzeme, kanallarda birikim yapar.
Kanal çökellerinin oluşumu, üç aşamada gerçekleşir:
- Aşınma: Akarsuyun akış hızı ve taşıma kapasitesi arttığında, akarsuyun yatağındaki malzeme aşındırır. Bu aşınma, kanalın tabanında ve kenarlarında gerçekleşir.
- Taşıma: Akarsuyun aşındırması sonucunda, akarsuyun ana taşıdığı malzeme, çakıl, kum ve silt, kanal boyunca taşınır.
Birikme: Akarsuyun akış hızı ve taşıma kapasitesi azaldığında, kanalda birikim başlar. Bu birikim, çapraz tabakalanma ile oluşur.
Kanal çökellerinin özellikleri
Bazı özellikleri şunlardır:
- Çapraz tabakalanma: Kanal çökellerinin en belirgin özelliği, çapraz tabakalanmadır. Çapraz tabakalanma, akarsuyun akış yönüne dik olarak, çakıl ve kum tanelerinin üst üste istiflenmesi ile oluşur. Akarsuyun akış hızının ve taşıma kapasitesinin yüksek olduğunu gösterir.
- Çakıl, kum ve silt: Kanal çökelleri, genellikle çakıl, kum ve siltten oluşur. Çakıl, en büyük tane boyutunu, kum orta tane boyutunu ve silt en küçük tane boyutunu temsil eder.
- Akarsuyun akış hızının ve taşıma kapasitesinin yüksek olduğu dönemlerde oluşum: Kanal çökelleri, akarsuyun akış hızının ve taşıma kapasitesinin yüksek olduğu dönemlerde oluşur. Bu dönemler genellikle taşkın dönemlerinde gerçekleşir.
- Menderesli akarsuların taşkın dönemlerinde oluşum: Kanal çökelleri, menderesli akarsuların taşkın dönemlerinde oluşur. Bu nedenle, menderesli akarsuların yatak düzlüklerinde yaygın olarak görülür.
- Jeolojik açıdan önemli bir yere sahip olma: Kanal çökelleri, jeolojik açıdan önemli bir yere sahiptir. Bu çökeller, menderesli akarsuların paleoakış özelliklerini ve paleocoğrafi koşullarını belirlemek için kullanılabilir. Ayrıca, kanal çökelleri, petrol ve doğal gaz gibi yeraltı kaynaklarının oluşumunda önemli bir rol oynar.
Terkedilmiş Kanallar
Mendereslerin geriye doğru aşındırmaları sonucu mecranın kısalarak yer değiştirmesi sonucunda oluşurlar. “Ox-bow” gölleri adı da verilen böyle terkedilmiş mecralar boynuz şekilli, ince taneli kumların oluşturduğu fasiyesleri içerir. Taşkın ovası çökellerine çok benzerler ve onlardan; geometrileri, kanal tabanındaki gecikme çökellerinin üzerine keskin bir dokanakla gelmeleri gibi özellikleriyle ayrılabilirler. Genelde tane boyunun yukarıya doğru inceldiği bir fasiyestir.
Terkedilmiş kanallar, jeolojik açıdan önemli bir yere sahiptir. Bu çökeller, menderesli akarsuların paleoakış özelliklerini ve paleocoğrafi koşullarını belirlemek için kullanılabilir. Ayrıca, terkedilmiş kanallar, petrol ve doğal gaz gibi yeraltı kaynaklarının oluşumunda önemli bir rol oynar.
Terkedilmiş kanalların oluşumu
Terkedilmiş kanallar, menderesli akarsuların yatak düzlüğünde aktıktan sonra, akarsuyun akış yönünün değişmesi veya akarsuyun taşıdığı malzemenin miktarının azalması gibi nedenlerle terk edilir. Akarsuyun akış yönünün değişmesi durumunda, akarsu yeni bir yatağa doğru akar. Bu durumda, eski akarsu yatağı terk edilir ve terkedilmiş kanal oluşur.
Akarsuyun taşıdığı malzemenin miktarının azalması durumunda, akarsuyun akış hızı azalır. Bu durumda, akarsu artık eski yatağında akamaz ve yeni bir yatağa doğru akar. Bu durumda, eski akarsu yatağı terk edilir ve terkedilmiş kanal oluşur.
Terkedilmiş kanalların özellikleri
Terkedilmiş kanalların bazı özellikleri şunlardır:
- Çok çeşitli tabakalar içerebilir: Terkedilmiş kanallar, çok çeşitli tabakalar içerebilir. Bu tabakalar arasında, çapraz tabakalanma, kumtaşı ve silttaşı kayaçlarından oluşan tabakalar bulunur.
- Akarsuyun akış yönüne dik olarak uzanabilir: Terkedilmiş kanallar, genellikle akarsuyun akış yönüne dik olarak uzanır. Bu, akarsuyun eski yatak düzlüğünde aktıktan sonra, akarsuyun akış yönünün değişmesi ile açıklanabilir.
- Menderesli akarsuların yatak düzlüklerinde yaygın olarak görülür: Terkedilmiş kanallar, menderesli akarsuların yatak düzlüklerinde yaygın olarak görülür. Bu, menderesli akarsuların yatak düzlüklerinin sürekli olarak değişime uğramasından kaynaklanır.
- Jeolojik açıdan önemli bir yere sahiptir: Terkedilmiş kanallar, jeolojik açıdan önemli bir yere sahiptir. Bu çökeller, menderesli akarsuların paleoakış özelliklerini ve paleocoğrafi koşullarını belirlemek için kullanılabilir. Ayrıca, terkedilmiş kanallar, petrol ve doğal gaz gibi yeraltı kaynaklarının oluşumunda önemli bir rol oynar.
Terkedilmiş kanalların türleri
Terkedilmiş kanallar, oluştukları koşullara göre farklı türlere ayrılabilir. Bu türler şunlardır:
- Akarsuyun akış yönünün değişmesi sonucu oluşan terkedilmiş kanallar: Bu tür terkedilmiş kanallar, akarsuyun akış yönünün değişmesi ile oluşur. Akarsu yeni bir yatağa doğru akar ve eski yatağı terk eder.
- Akarsuyun taşıdığı malzemenin miktarının azalması sonucu oluşan terkedilmiş kanallar: Bu tür terkedilmiş kanallar, akarsuyun taşıdığı malzemenin miktarının azalması ile oluşur. Akarsuyun akış hızı azalır ve akarsu artık eski yatağında akamaz. Akarsu yeni bir yatağa doğru akar ve eski yatağı terk eder.
- Akarsuyun bir kısmının kuruması sonucu oluşan terkedilmiş kanallar: Bu tür terkedilmiş kanallar, akarsuyun bir kısmının kuruması ile oluşur. Akarsuyun kuruyan kısmı terk edilir ve bu kısım terkedilmiş kanal haline gelir.
Terkedilmiş kanallar, jeolojik açıdan önemli bir yere sahiptir. Bu çökeller, menderesli akarsuların paleoakış özelliklerini ve paleocoğrafi koşullarını belirlemek için kullanılabilir. Ayrıca, terkedilmiş kanallar, petrol ve doğal gaz gibi yeraltı kaynaklarının oluşumunda önemli bir rol oynar.
Taşkın Ovası (Taşma düzlüğü)
Akarsuların mevsimlik, yıllık ve/veya ara sıra meydana gelen taşkınlar sonucu kanal kenarındaki seddeleri aşıp yayıldıkları düz alanlardır. Şeyl, silttaşı ve kumtaşları ile karakterize edilen bu fasiyesler laminalı ve akıntı kırışıklı yapılar sunarlar.
Ardalanan taşkınlar arasındaki dönemlerde bu alanlarda kuruma çatlakları oluşabilir. İklim koşullarının durumuna göre, mevsimlik göller oluşabilir, bataklıklar gelişebilir. Bitki örtüsü de bu koşullara ayak uydurur, turbalar oluşabilir, toprak profili gelişebilir.
Akarsu kıvrımı nedir?
Hafifçe eğimli zemin üzerinden akan akarsular, manzara boyunca ileri geri kıvrılmaya başlar. Bunlara kıvrımlı akarsular denir. Bu daha derin kesimlerde daha hızlı akar ve nehir kıyısındaki malzemeyi aşındırır. Her bir virajın iç tarafına yakın sığ alanlarda su daha yavaş akar.
Kıvrımlı akarsular nasıl oluşur?
Kıvrımlı akarsuların oluşumu ve büklümleri, birikme ve erozyon ile birlikte ve her ikisi de meydana gelmesi sonuçlarından kaynaklanmaktadır. Büklümler aşağı yavaş yavaş göç ederler. Suyun kuvveti, azalan sürtünme nedeniyle su akışının en fazla enerjiye sahip olduğu kıvrımın dışındaki akarsu kıyısını aşındırır ve altını keser. Bunun sonucunda akarsu uçurumları da oluşur.
Kıvrımlı ve örgülü akarsu arasındaki fark nedir?
Kıvrımlı ve örgülü akarsu arasındaki fark, yanal olarak dengesinin olmaması ve içinde, gevşek kum veya çakıl bankalar ve hareketli su mevcudiyetinde bu durumunda örgülü akarsu oluşur. Genel olarak; örgülü erişim, aynı akışın kıvrımlı kısımlarından daha diktir.
Akarsu Deşarjını Etkileyen Faktörler
Akıntı deşarjını etkileyen birkaç faktör vardır. Hızlı su etkiler; daha hızlı su, saniyede daha fazla geçiş, dolayısıyla daha fazla deşarj anlamına gelir. Nehrin genişliği ve derinliği de onu etkiler; aynı hızdaki daha büyük bir nehrin deşarjı daha yüksek olacaktır.
- Kaya ve toprak tipi.
- Hava koşulları.
- Yağış türü ve miktarı.
- Arazi türü.
- Alanın eğimi.
Akarsu deşarjını nasıl hesaplarsınız?
Zaman birimi başına bir su yolundan aşağıya doğru hareket eden su hacmidir. En çok saniyede fit küp veya günde galon olarak ifade edilir. Deşarjı hesaplamak için, bir kanal kesitindeki su alanını, o kesitteki ortalama su hızı ile çarpın.
Akarsu deşarjı hangi birimde ölçülür?
Aşama bazı amaçlar için değerli bilgiler olsa da, akış verilerinin çoğu kullanıcısı, genellikle saniyede fit küp veya günde galon olarak ifade edilen, akarsu veya nehirde akan su miktarı ile ilgilenir.