Delta oluşumu ve gelişiminin parametreleri
- Kıyı morfolojisi, kıyı çizgisinin durumu ve şelfin eğimi,
- Gel-git periyodu
- Dalgaların ve akıntıların kuvveti ve yönü,
- Denizin derinliği (Deltaların çoğu sığ sularda gelişmiştir),
- Tortulaşma ve deniz yüzeyindeki yükselme oranları gibi faktörler tarafından kontrol edilmektedir.
Delta nedir?
Düşük alana sahip, düz arazi ve üçgen, şeklinde olup denize girmeden önce birkaç kol ile dışarı doğru nehiri böler ve yayılır.
Delta nasıl oluşur?
Deltalar olarak biçimlenecek o sulak olan nehirler kendini boşaltarak suyu başka bölgeye ve tortu su oluşturan bir okyanus gibi, göl veya başka bir nehire yönlendirdiği süreçler bütünüdür. Çok nadir de olsa deltalar karaya da suyu boşalabilir. Bir nehir ağzına yaklaştıkça veya sona erdiğinde daha yavaş hareket eder.
Deltanın oluşma süresi
Bir delta Mississippi Nehri büyüklüğünde olacaksa birkaç bin yıl kadar süreye ihtiyaç vardır. Bu oluşum süreci nedeniyle delta jeolojik zamanda kontrol edilir. Bir delta, nehrin birçok ağzı veya çıkışı ile denize girdiği veya denize aktığı yer olarak bilinir.
Deltaların zamanla değişimi
Zaman içerisinde, şekli delta olan bölge değişime uğrayarak okyanus dalgalarının batırılması ve habitatları küçülen uzak kıyı şeridi de oyma gibi önemli ölçüde değişime maruz kalır. Su baskınını körfezde tutmak için mühendisler nehir boyunca barajlar ve setler inşa eder.
Doğal kuvvetlerin delta değişiminde rolü
Bir nehir denize veya bir göle aktığında bir delta oluşur. Nehir gibi alanların taşıyan bölgelerin geçirdikleri kısmi ayrışma ve erozyon doğal kuvvetlerin değişmesinde rolü bulunur. Bunların basit ürünleri nehre düşen veya nehir duvarlarından kazınan kayalar, toprak ve kumlardır.
En çok karşılaşılan delta tipleri
Üç ana delta türü vardır. Bunlar; kavisli, kuş ayağı ve sivri uçlu delta tipleridir. Kavisli delta tipi, yelpaze şeklindeki deltalardır. Bölgenin daha geniş kısmı suya bakmaktadır. Bu tip deltada nispeten iri çökeltiler oluşur.
Dünyanın en büyük deltası nedir?
Bangladeş’in güney Asya bölgesinde ve Hindistan’da dünyanın en büyük deltası olan Ganj Deltası dünyanın en büyük deltasıdır. Bengal Körfezi boyunca yaklaşık 350 km genişliğindeki delta ovası Ganj, Brahmaputra ve Meghna nehirlerinin birleşmesiyle oluşur.
Neden bütün nehirler Delta oluşturmaz?
Tortu olarak gel-git akıntıları, çok güçlü olamaz. Şayet olursa suyun hızlı olmasıyla deltayı oluşturacak proseslerin nehir yataklarında yıkılmasına sebep olur. Çünkü bunun için nehir gerekir ve nehir içindeki tabakalara yeterli çökeltiyi taşımasıyla deltaları zamanla oluşturur. Tabi bu durum alüvyon nehir deltasını oluşturmak için gerekli proseslerdir.
Deltaların insan ve doğa için önemi
Deltaların insan faaliyetleri, balıklar ve vahşi yaşam için en büyük önemi, karakteristik yüksek verimli topraklarında ve yoğun, çeşitli bitki örtüsünde yatmaktadır. Deltalar bu nehirlerin en alt kısmı olarak bulunmaktadır. Bir nehrin akışının yavaşladığı ve tortu bakımından zengin kuru alanlar ve biyoçeşitli sulak alanlar oluşturmak için yayıldığı yer elbette ki, bu deltalardır.
Delta ovaları nerede bulunur?
Deltalar büyük ölçekli tarımı destekleyebilir ve en büyük antik uygarlıklardan bazılarını sürdürmüştür. Mısır’daki Nil deltası, Çin’deki Yangtze deltası ve Hindistan ve Bangladeş’teki Ganj Brahmaputra deltası birkaç örnektir.
Delta neden üçgen şeklindedir?
Çoğu deltalar kabaca üçgen şeklindedir. Çünkü nehirler durgun bir su kütlesine ulaştıklarında yavaşlar ve genişler. Delta çökeltilerinin ortasında daha küçük akarsulara ayrılırlar.
En ünlü deltalar hangisidir?
Akdeniz’deki Nil deltası, Meksika Körfezi’ndeki Mississippi deltası, Bohai Denizi’ndeki Sarı Nehir deltası ve Bengal Körfezi’ndeki Ganj Brahmaputra deltası en ünlüler arasında yer alıyor.