Kırıntılı çizgisel kıyı ortamların oluşum koşulları ve kıyıdan açık denize doğru olan alt ortam ve fasiyesleri

Nehirlerin denizlere taşıdıkları malzemenin yerinde çökelmesine engel olacak şiddetteki dalga, gel-git, uzun kıyı akıntıları ile okyanusal akıntılar gibi denizel-işlevler, getirilen gereci yerinden alarak kıyı çizgisine paralel zonlar halinde ve yeniden işleyerek yayarlar. Sonuçta, çoğunlukla tane boyunun yukarıya doğru giderek irileştiği fasiyes toplulukları oluşur.

Güncel çizgisel kıyılar ikisi yüksek, diğer ikisi de düşük enerjili olmak üzere ve birbirlerine geçişli dört sedimanter ortamdan oluşur. Bunlar karadan denize doğru; yüksek enerjili flüviyal kıyı düzlükleri, düşük enerjili lagünler ve gel-git karmaşığı, yüksek enerjili set adaları ve düşük enerjili kıyı ötesi denizel şelf ortamlarıdır.

Flüviyal (Akarsulu) Kıyı Düzlükleri

Başlıca menderesli mecra ve taşkın ovaları fasiyesleri ile karakterizedir. Fosil topluluğunu tatlı su omurgasızlarının kalıntılarıyla birlikte, kemik parçaları, odun parçaları, diğer türlü bitki artıkları gibi karasal kökenli parçalar oluşturur. Denize doğru bataklıklara, gel-git düzlüklerine ve lagünlere geçerler.

Lagünler ve Gel-Git Karmaşıklar

Denizden set adaları ile ayrılırlar. Derinlikleri çoğunlukla birkaç metreyi geçmeyen, gel-git enerjisinin baskın olduğu sınırlı ortamlardır. Çökelen malzemenin kaynağını karadan temin edilen az orandaki klastikler, set adalarından sağlanan ince taneli ve süspansiyon malzemesi oluşturur.

Az oranda da olsa biyokimyasal çökelim söz konusudur. Gel-git enerjisinin hakim olduğu düzlüklerde akıntı kırışıklı ve biyotürbasyonlu, çeşitli tipte laminalı çamurlar, siltler ve çok ince taneli kumlar bulunur. Lagünlerin gel-git zonu altında kalan düşük enerjili kısımlarında ince laminalı çamurlar ile siltler ve yer yer az oranda kırışıklı ince kumlar bulunur. Biyotürbasyon yaygındır.

Bariyer Adaları

Çizgisel kırıntılı kıyı as ortamlarının en yüksek enerjili zonudur. İyi boylanmış, yıkanmış kum ve denizel fauna kırıntılarından oluşurlar. Lagünlere bakan arka cephelerinde karaya doğru eğimli teknemsi ve düzlemsel çapraz tabakalar bulunur. Barların en üst kısımlarında rüzgarların oluşturduğu kumullar görülebilir.

Bariyer adaları yer yer çapraz tabakalı kumları içeren gel-git kanalları tarafından kesilebilir. Bu adaların arka kısımlarında normal şartlarda gel-git düzlükleri bulunur. Özellikle fırtınalı denizlerin hakim olduğu bölgelerde zaman zaman büyük fırtınaların oluşturduğu dalgalar, bariyer kumlarını yerinden söküp alarak bar arkasına sürükler ve sonuçta yelpaze şeklinde ince bir kum yaygısı oluşur.

Kıyı Ötesi (Offshore) Denizel Şelf

Bariyer adalarından denize doğru olan, tane boyunun giderek inceldiği ve dalga tabanının altında çamurlara dönüştüğü ortamdır. Denizel fauna içerirler ve değişen oranlarda biyotürbasyonludurlar.

Bir önceki yazımız olan Delta Oluşumu ve Gelişimi Hakkında Bilgiler başlıklı makalemizi de okumanızı öneririz.