KİMYASAL AKTİF AKIŞKANLAR

Öncelikle su (H2O) ve diğer uçucu maddelerden karbondioksit (CO2) bileşimli akışkanlar bazı metamorfizma türlerinde önemli rol oynarlar.

Mineral tanelerini saran akışkanlar katalizör etkisi ve iyon göçü ile reaksiyonu hızlandırır. Daha sıcak ortamlara gidildikçe iyonlara doygu akışkanların aktivitesi de artar.

İki mineral tanesi birbirine yapıştığında dokunan yerdeki kafes yapısı en yüksek stres (genellikle yük basıncı) altındadır. Burada yerleşmiş iyonlar sıcak sular nedeniyle çözünmeye başlar ve tane arası yüzeyde göç ederek bu kez taneler arası boşluklara yerleşirler. Böylece hidrotermal akışkanların etkisiyle mineral tanelerinde çözülme yolu ile rekristalizasyon başlar: Akışkanlar yüksek stres bölgesindeki iyonları çözerek düşük stres bölgesinde birikmesini sağlar. Sonuçta minerallerde rekristalizasyon oluşumu ilerlemekte ve bunlar sıkışma stresine dik yönde büyümelerini sürdürür.

Sıcak akışkanlar serbestçe kayalar içinde dolaştığında iki komşu kaya katmanları arasında iyon yer değiştirmesi olur veya iyonlar uzak mesafelere göç ederek buralarda birikirler. Magma plütonlarında kristalizasyona bağlı sıcak akışkanlar söz konusu olduğunda ikinci durum daha olağandır. Plütonların yan kayalara ilerleyen iyonlardan bileşimce çok farklı bir tablo çizerlerse iyon-kaya arasında önemli yer değişmeler oluşabilmektedir. Bu durumdakayanın temel birleşimi yenilenmektedir. Akışkanlar etkisiyle kaya bileşiminin önemli değişimine metasomatizma adı verilir.

KİMYASAL AKTİF AKIŞKANLARIN KAYNAĞI NEDİR?

Yaygın olarak sedimenter kayaların gözeneklerinde bol su bulunur, benzer şekilde magma kayalarının çatlaklarında da buna ilaveten birçok mineral hidrat bileşimindedir (kil mineralleri, mikalar, amfiboller) ve kristal yapılarında su molekülü bağlıdır. Düşük ve orta derecede metamorfizma ile yükselen sıcaklık bu minerallerde dehidrasyonu (suyun kristalden atılması) gerçekleştirir.

Serbest hale geçince su taneler arası yüzeylerden kayarak iyon göçüde kolaylaşır. Sıcaklığın en üst değerinde bulunduğu yüksek derece metamorfizma ortamlarında akışkanlar kaya birimlerinin dışına çıkarlar. Okyanus litosferi 100 km derinliğe daldığında serbestleşen su ise üzerindeki manto kamasına geçerek bunun ergimesini başlatmaktadır.

Bir önceki yazımız olan Pütürge Metamorfitleri (Permo–Triyas) başlıklı makalemizi de okumanızı öneririz.