YÜK BASINCI VE YÖNLÜ BASINÇ

Yer içinde basınç da sıcaklık gibi derine gittikçe artmaktadır. Üsteki kaya katmanlarının ağırlığıyla gömülen kayalar üzerine (su basıncına benzer) her yönden eşit bir yük basınçı egemen olur.

Üstelik daha da derinlere inildiğinde yüksek basınç daha sıkı, kafes yapılı yeni minerallerin rekristalizasyonunu kolaylaştırmaktadır. Yük basıncına eklenti olarak kayalar diğer yandan yönlü basınçtan da etkilenir. Bu durum özellikle litosfer levhalarının çarpıştığı bölgelerde ortaya çıkar.

Bu ortamlarda kayalar farklı yönlerden farklı kuvvetler altında kalır; yönlü basınç denilen bu etkiyle kayalarda deformasyon gerçekleşir. Kayayı her yönde eşit kuvvette sıkıştıran yük basıncından farklı olarak, yönlü basınç bir yönde daha kuvvetli oluşu ile fark edilir. Yönlü basınç altındaki kaya birimi en şiddetli basınç yönünde kısalmış veya kalınlaşmış, buna dik yönde ise uzamıştır.

Sonuçta etkilenen kayada kıvrımlanma görüntüsü veya yayvanlaşma oluşur (lastik bir topa ayak ile basmak gibi). Çarpışma zonlarında yönlü basınç, yatay hareketi ile levha hareket yönüne uygundur (en düşük şiddet dik yönde).

Bunun sonucunda yatay yönde kısalmış ve dik yönde kalınlaşmıştır. Yük basıncı yanında yönlü basınç kuvveti daha düşük düzeyde kalmasına rağmen metamorfik kayalarda yine de bu etkiye bağlı çeşitli dokular oluşmaktadır.

Sıcaklıkların oldukça düşük olduğu yüzeye yakın derinliklerde kayalar kırılgan özellikli olup yönlü basınç altında çatlar. Deformasyon sürecinde ise mineral taneleri sürtünme ile aşınır ve ufalanır. Buna karşın yüksek derece ortamlarına kayalar düktil ( plastik) özelliğe sahiptir.

Bu durumda deformasyon ile mineral tanelerinde yassılaşma ve uzanma şekilleri daha belirgin hale gelir. Böylece kayalarda herhangi bir kırılma olmadan deformasyonla akma özelliği sonucu kıvrım görünüşü kazanılır.

Bir önceki yazımız olan METAMORFİK ETMEN OLARAK SICAKLIK başlıklı makalemizi de okumanızı öneririz.