Başkalaşmış (Metamorfik) Kayaçlar Nedir?

Başkalaşmış (metamorfik) kayaçlar, çeşitli fiziksel ve kimyasal değişiklikler sonucu oluşan kayaçlardır. Bu değişimler, yüksek basınç, yüksek sıcaklık ve kimyasal aktiviteler gibi faktörlerle gerçekleşir. Başkalaşmış kayaçlar, dünya yüzeyinin yaklaşık %80'ini kaplar ve önemli bir kaynak olarak kullanılır.

 

Başkalaşmış (metamorfik) kayaçlar, yüksek basınç ve sıcaklık altında var olan kayaçların başka bir forma dönüşmesiyle oluşan kayaçlardır. Başkalaşım, minerallerin kristal yapılarının yeniden şekillenmesi ve yeniden düzenlenmesiyle gerçekleşir. Başkalaşmış kayaçlar, granit, kumtaşı, şeyl ve volkanik kayaçlar gibi tortul veya magmatik kayaçların başka bir forma dönüşmesiyle oluşur.

 

Tortul ve püskürük taşların, yüksek sıcaklık ve basınç altında başkalaşıma uğraması sonucu oluşan taşlardır. Başkalaşmış taşların en tanınmış örnekleri mermer, gnays ve filattır.

 

 

Mermer : Kalkerin yüksek sıcaklık ve basınç altında değişime uğraması, yani metamorfize olması sonucu oluşur.

Gnays : Granitin yüksek sıcaklık ve basınç altında değişime uğraması yani metamorfize olması sonucu oluşur.

Fillat : Kiltaşının (şist) yüksek sıcaklık ve basınç altında değişime uğraması yani metamorfize olması sonucu oluşur.

 

Başkalaşmış (Metamorfik) Kayaçlar Nasıl Oluşur

Başkalaşmış kayaçlar, önceden var olan kayaların fiziksel veya kimyasal değişimler sonucu oluşur. Bu değişimler, kayaçların üst üste binmesi, çarpışması ve deformasyonu gibi süreçlerle gerçekleşir. Bu süreçler, kayaçların içindeki minerallerin yeniden kristalleşmesine, kimyasal reaksiyonlara, minerallerin yeniden düzenlenmesine ve bazı minerallerin erimesine neden olabilir. Bu süreçler sonucu, başkalaşmış kayaçlar daha yoğun ve dayanıklı hale gelirler.

 

Başkalaşmış kayaçların oluşumu, temel olarak üç farklı tipte gerçekleşir:

1. Termal Başkalaşım: Yüksek sıcaklıklar, özellikle magma veya lav gibi magmatik kayaların yakınında bulunan kayaların dönüşümüne neden olabilir. Bu süreçte, kayaların mineral bileşimi değişir ve daha yoğun hale gelirler.
2. Dinamik Başkalaşım: Kayaların çarpışması veya deformasyonu, yüksek basınç ve sıcaklıklara neden olabilir. Bu süreçte, mineraller yeniden düzenlenir ve daha yoğun hale gelirler.
3. Kimyasal Başkalaşım: Kimyasal reaksiyonlar, bazı minerallerin erimesi veya farklı minerallerin yeniden kristalleşmesi sonucu, kayaların bileşimi değişebilir. Bu süreçte, kayalar daha yoğun ve dayanıklı hale gelebilirler.

 

Başkalaşmış (Metamorfik) Kayaçlar Hangi Türlere Sahip

Başkalaşmış kayaçlar, genellikle oluşum süreçlerine ve bileşimlerine göre sınıflandırılır. Bazı yaygın başkalaşmış kayaç türleri şunlardır:

1. Şist: Küçük boyutlu mineral taneleri içeren sıkışmış bir başkalaşmış kayaç türüdür. Genellikle çamur ve kumtaşı kayalarının başkalaşmış halleridir.
2. Gneiss: Büyük boyutlu mineral taneleriiçeren sıkışmış bir başkalaşmış kayaç türüdür. Genellikle granit veya diorit kayalarının başkalaşmış halleridir.
3. Marmor: Kalsiyum karbonat içeren bir başkalaşmış kayaç türüdür. Genellikle traverten veya kireçtaşı kayalarının başkalaşmış halleridir.
4. Schistos: Şistlere benzer, ancak daha büyük mineral taneleri içeren bir başkalaşmış kayaç türüdür.
5. Amfibolit: Amfibol mineralleri içeren bir başkalaşmış kayaç türüdür. Genellikle volkanik kayaların başkalaşmış halleridir.
6. Kuvarsit: Kuvars mineralleri içeren bir başkalaşmış kayaç türüdür. Genellikle kumtaşı kayalarının başkalaşmış halleridir.

 

Bu başkalaşmış kayaçların çeşitli endüstriyel, inşaat ve dekoratif kullanımları vardır. Örneğin, marmor mermer yapımında kullanılırken, şist ve gneiss malzemeleri yüzey kaplamaları ve süslemeleri için kullanılır. Kuvarsit, cam ve seramik yapımında yaygın olarak kullanılırken, amfibolit bazı süs taşları ve dekoratif taşlar için kullanılır.

Sonuç olarak, başkalaşmış kayaçlar, dünya yüzeyinde yaygın olarak bulunan ve önemli bir kaynak olarak kullanılan kayaçlardır. Oluşum süreçleri ve bileşimlerine göre çeşitli türleri vardır ve endüstriyel, inşaat ve dekoratif kullanımları da vardır.

 

Başkalaşmış (Metamorfik) Kayaçlar için Örnekler

Şist

İnce tabakalı bir metamorfik kayaçtır. Tortul kayaların şiddetli basınç ve sıcaklık altında başkalaşmasıyla oluşur. Mikroskobik mineraller, plaka benzeri bir yapı oluşturur ve genellikle çatlamış bir görünüme sahiptir. Şist, çatı kaplamaları, duvar kaplamaları ve dekoratif taş olarak kullanılır.

 

Gnays

Büyük taneli bir metamorfik kayaçtır. Başkalaşım, granit veya diorit kayalarının yüksek basınç ve sıcaklık altında dönüşmesiyle oluşur. Mineraller, ince tabakalar halinde düzenlenmiştir ve genellikle çizgili bir desene sahiptir. Gnays, dekoratif taş, süs taşı ve yapı malzemeleri olarak kullanılır.

 

kalker

Kalsiyum karbonat içeren bir metamorfik kayaçtır. Başkalaşım, kireçtaşı veya traverten gibi tortul kayaların yüksek basınç ve sıcaklık altında dönüşmesiyle oluşur. Kalker, mermer yapımında, inşaat malzemelerinde ve çeşitli endüstriyel uygulamalarda kullanılır.

 

Anfibolit

Koyu renkli bir metamorfik kayaçtır ve amfibol mineralleri içerir. Başkalaşım, volkanik kayaların yüksek basınç ve sıcaklık altında dönüşmesiyle oluşur. Anfibolit, bazalt ve diğer volkanik kayaların başkalaşmış halleri olarak bulunur ve endüstriyel, dekoratif ve yapı malzemelerinde kullanılır.

 

Migmatit

İki farklı başkalaşım aşamasının birleşmesiyle oluşan bir metamorfik kayaçtır. Farklı minerallerin çözülmesi ve yeniden kristalleşmesi nedeniyle dalgalar halinde oluşan desenlere sahiptir.

Bir önceki yazımız olan (Mekanik) Fiziksel Tortul Kayaçlar Nedir? Özellikleri Neler başlıklı makalemizde çakıltaşı, fiziksel tortul taşlar ve kiltaşı hakkında bilgiler verilmektedir.