Arjantit (Ag2S) Özellikleri
İçinde %87,06 Ag, %12,94 S bulunur. Diamorf bir mineraldir.179 ºC’nin üstünde kübik 179 ºC’nin altında monoklinik olarak kristallenir. Yüksek sıcaklıkta kararlıdır. Rengi kurşun grisinden Fe siyahına kadar değişir ve çizgi rengi gridir. Yoğunluğu 7,2 – 7,4 sertliği ise 2 – 2,5 arasındadır. Yarı pırıltılı, parlaklığı taze yüzeylerinde metaliktir. Kesilebilir ve çekiçle dövülebilir. (100)’a paralel dilinimlidir. Ancak yüksek sıcaklıklarda elektriği iletir. Üfleçde aktif kömür üzerinde eritilirse nabit Ag damlaları oluşur. Ntrikasit içinde çözülür ve kükürt ayrılır. Bu çözeltiye HCl ilave edilirse beyaz renkli peynirimsi AGCl çöeleği oluşturur. Ag %0,02 oranında rastlanırsa yatak ekonomiktir.
Tek başına yatak oluşturmaz. Düşük sıcaklıklı hidrotermal damarlarda diğer gümüş mineralleri ile birlikte ve galen içinde saçınımlı halde bulnabilir. Önemli gümüş minerallerindendir.
Türkiye’de Kütahya Gümüşköy ve Gümüşhane de oluşumlarına rastlanırken, Dünyada önemli oluşumları; Norveç, Almanya, Bolivya, Honduras, Çekoslovakya ve Meksika’dadır.
Kalkosin (Cu2S) Özellikleri
Doğada kimyasal bileşimi yaklaşık olarak Cu2S formülü ile ifade edilen bir çok mineral mevcuttur ve bunlardan en önemlilerinden biri kalkosin olduğundan bundan bahsideleektir. Düşük sıcaklıklarda rombusol ve ortorombik orta sıcaklıklarda hegzagonal sistemde kristalleşir. Ortorombik kalkosin 103 ºC altında, hegzagonal kalkosin ise 103 ºC üstünde oluşur. En fazla rastlanan ortorombik olanıdır. Kalın, levhamsı kısa sütunlar halindedir. Rengi koyu kurşun grisi, çizgi rengi koyu gri siyah ve metalik parlaklıktadır. Yoğunluğu 5,5 – 5,8 ve sertliği 2,5 – 3’dür. Dilinimi belirsizdir. 110 ve 112’e göre ender ikizlenme görülür. Elektriği iyi iletir. Üfleçde kolay erir. Nitrik asitte kükürt tortusu vererek çözünür.
Daima Cu ve özellikle bornitle birlikte bulunan çoğu zaman da bakır sülfid yataklarının ikinci zenginleşme zonlarında dış olayların etkisiyle oluşur. Ergani madeninde kalkopiritle beraber bulunur.
Türkiye’de Artvin Murgul İrsahan Kuvarsan, Giresun Espiye Lahanos, Ordu Fatsa Zaviköy’de, Folm yatağında, Kelkit İlçeköy’de, Amasya aydınca İsmitköy’de, İbecik bölgelerinde, Divriği, Ergani ve KOnya Kadınhanı’nda kalkosine rastlanır.
Dünyada ise Şili, ABD, Almanya ve İngiltere’de bulunur.
Bornit (Cu5FeS4) Özellikleri
Bornitte Cu miktarı %55 – 69, teorik formülde %63 Cu olması gerekir. Kristaller halinde ender olup genellikle levhalar ve toprağımsı yığınlar halinde bulunur. Taze yüzeylerinde pirotine benzer pembemsi kahverenge sahip olan bornit, hemen mavi, eflatun oksidasyon rengi kazanır. Çizgi rengi gri siyah metalik parlaklıkta opak bir mineraldir. Halk arasında güvercin boynu da denir. Yoğunluğu 4,9 – 5,1 arasında, sertliği 3, kırılgan, dilinimsiz ve elektriği iyi iletir.
Üfleçte magnetik bilyalar oluşturarak ergir. Kömür üzerinde soda ile eritildiğinde nabit Cu taneleri ortaya çıkar. Bornitte Cu oranı yüksektir. Bornit de bozuşarak malahit ve kuprit gibi oksit ve karbona bileşimine dönüşebilir. Levhamsı kalkopirit kapanımları içerir.
Tabiatta iç ve dış olaylarla meydana gelir. İç olaylarla oluşan bornit pegmatitik, hidrotermal, pinomatolik, cevher yataklarında kalkosin ve kalkopiritle beraber bulunur. Bornit kalkopiritten daha fazla bakır içerdiğinden bakır cevheriolarak kullanılır.
Türkiye’de Ergani’de kalkopiritle beraber, Doğu Karadeniz’de damarlar halinde, Kastamonu Küre Asiköy’de, Artvin Kuvarshan, Sungurlu Çavşak, Ergani Amaniköy’de bornit bulunur.
Dünyada ise Almanya’da, Polonya’da büyük şist alanları içinde görülür.