JeoGenc.NET – Jeoloji Mühendisliği Dersleri
Galenit (PbS) Özellikleri
İçinde %86,6 Pb, %13,4 S vardır. İçinde karışım halinde sık sık bizmut, antimuan, arsenik, Ag, Zn ve diğer bazı elementler (uranyum, selenyum vb) bulunur. Kübik sistemde kristallenir. Kristallerin biçimleri bazen küp, bazen de oktaeder şeklindedir. Rengi kurşun grisi, çizgi rengi siyah, taze yüzeylerinde çok güzel metalik parlaklığa sahiptir. Yoğunluğu 7,8 ve sertliği 2.5'dir. İkizlenmesi (111)'e göre güzeldir ve küçük kesitlerinde bile dilinimi görmek mümkündür. Dilinmler son derece güzel ve üç yönde gelişmiştir. (100)'a göre küp yüzeylidir. Kırılgan, dövülebilen, opak bir mineraldir. Elektriği çok zayıf ilettiğinden iyi bir detektör özelliğine sahiptir. Kolaylıkla bu özelliği ile tanınır. Soda ile kömür üzerinde eritilirse kurşun damlaları verir.
Galenit içinde büyümeler halinde şapbahit (AgBiS2) minerali vardır. Galenit içinde Bi ve Sb oranı bilinirse hangi sıcaklık oranında olduğu bulunabilir. Bazı yataklarda Ag fazlalığı dolayısıyla simli kurşun olarak da bilinir. Bunlardan Ag üretilmektedir.
Galenin oluşumu düşük – orta – yüksek sıcaklık olabilir. Tabiatta çok sık ortaya çıkar. Genellikle hidrotermal yataklarda bulunur. Hidrotermal yataklarda galen çoğunlukla gümüş ve çinkoblend mineralleri ile birlikte bulunur. Volkanik yataklarda da az da olsa galenit, sfalerit, pirit mineralleriyle rastlanır ve ayrışmaya dayanıklı değildir. Yüksek sıcaklık galeni pegmatit, kalksilikat kayaçlar, kireçtaşı ve diğer sedimanterler içinde damarlarda ve ramplasman halde oluşur.
Hemen hemen bütün kurşun ihtiyacı bu mineralden karşılanır. Kurşun oksitlenerek çeşitli boya yapımında, metalurji sanayisinde, çeşitli alaşımlarda, akü, seramik sanayisinde, levha, boru yapımında ve radyoaktif metaller çevresinde koruyucu kılıf olarak da kullanılır.
Türkiye'de Adana Tufanbeyli, Bitlis Zizan, Elazığ Keban, Artvin Peronit Meydancık, Giresun Tirebolu, Balıkesir Balya Altınoluk Dursunbey, Yozgat Akdağmadeni, Çanakkale Yenice, Niğde Ulukışla Çamardi, Sivas ve Handeresi'nde görülür.
Dünyada ise İspanya, Almanya, İngiltere, Avusturalya, Yunanistan ve ABD de önemli galen yatakları bulunmaktadır.
Sfalerit (ZnS) (Çinkoblend) Özellikleri
Kübik, saf açık renksiz türüne klayofan (ZnS), Fe'ce zengin türüne marmatit ((Zn,Fe)S), kadminyumca zengin türüne pribramit ((Zn,Cd)S) denir. Saf sfalerit 1020 ºC'den itibaren ikinci modifikasyonu olan vurtzite dönüşür. Sfalerit %67,1 Zn, %31,4 S içerir ve bunun haricinde Fe, kadminyum ve %6'ya kadar çıkan mangan ve germanyum içerebilir. Özşekilde oluşmuş kristallerine rastlamak mümkündür. Rengi ekseriye gri kahve renginde çok ender olarak sarı ve yeşildir. Çizgi rengi beyaz açıksarı ve kahverengidir.
Elmas parlaklığında, oldukça kırılgan, yoğunluğu 3,9 – 4,2'dir. Dilinimi (110) yüzeylerine göre iyidir. Pizoelektrik özelliğine sahip ve kolay tanınan bir mineraldir. Üfleçde dağılır, ufalanır, fakat erimez. Aktif kömür üzerinde aleve tutulursa beyaz çinko oksit meydana gelir. En önemli çinko cevheridir ve genellikle kalkopiritle birlikte görülür.
Sfalerit galenle birlikte bir çok cevher yatağında ve özellikle hidrotermal damarlarda yaygındır. Sfalerit ve galen demir ve bakır sülfidlerle birlikte saçınımlı halde tabakalı cevherler şeklindede oluşabilir. Sfalerit volkanizmayla ilişkili yataklarda Cu – Fe – Zn ana cevher fazında oluşur. Sfalerit ve galen bazı pegmatit damarlarında ve karbonat kayaçlarda intrüzyonla oluşuan metasomatik yerleşimlerde skarn tipi cevherlerde de gözlenebilir.
Bir önceki yazımız olan Altın (Au) ve Özellikleri başlıklı makalemizde avrikuprit, birincil altın yataklar ve elektrum hakkında bilgiler verilmektedir.
