Elmas Özellikleri
Renksiz türleri, saf karbondur. Elmas içinde grafit ve bazı mineraller olabilir. Kübik sistemde kristallenir. Genellikle renksiz, su berraklığında, saydam bazen çeşitli renklerde görülebilir. İşletme tenörü 0,25 karat/ton (1 karat= 200mg). Yoğunluğu 3,47 – 3,5 arasındadır. Sertliği 10 ve kırılgan bir mineraldir. Kuvvetli elmas parlaklığı gösterebilir. Darbe ve sıcaklık değişmelerinden kolay etkilenir. 111 yüzeyine göre güzel dilinimlidir. Elektriği zayıf iletir. Az da olsa ultraviyole ışınlar altında mavimsi, yeşilimsi nümünesans gösterir. Grafitten elmasa dönüşüm için grafit yapısındaki karbon atomlarının kırılması ve elmasın inşası için oldukça yüksek sıcaklıklar gereklidir.
Birincil elmas yatakları köken yönünden peridotit, kimberlit, ultrabazik derinlik kayaçları ile ilgilidir. Kimberlit Güney Afrika elmasının ana kayıcıdır. Elmas taşıyan kimberlitlerin baca şeklinde olması nedeniyle bunlara elmas bacaları denilmektedir. Bu bacaların işletilmesi derine doğru ve ancak 1000 metreye kadar yapılmaktadır. Oluşumunda; derinlik, yüksek sıcaklık ve yüksek basınç şartları rol oynar. Magmadan ilk oluşan kristallerdir. İkincil olarak kum, kumtaşları ve konglomeralarda bulunurlar.
Kusursuzlukları mücevher taşı olarak, kusurlu olanlar ise sondaj matkap ucunda kesici disklerde, hassas terazi yapımında ve saatlerde kullanılır. Kırmızı, yeşil mavi renkli olanlar çok değerlidir.
Dünyada Birezilya, Güney Afrika, Sibirya ve bir çok ülkede elmas kimberlit denilen altere peridoditlerde oluşmuştur. Günümüzde elmas üretiminin %95’i Afrikadan karşılanmaktadır. Bunun yarısı Zaire’den üretilmektedir.
Grafit Özellikleri
Tabiatta saf grafite çok az rastlanır. Genellikle %10 – 20’si kükürt halindedir. %80’i saf karbondur. Hegzagonal sistemde kristalleşir. Rengi Fe siyahından çelik grisine kadar değişiklik gösterir. Çizgi rengi pırıltılı siyah. Çok ufak taneli yığınları ise mattır. İnce levhalar halinde gri veya koyu mavi renkte yarıgeçirgendir. Yoğunluğu 2,23 ve parlaklığı metalik parlaklıktadır. Sertlik bazis yüzeyinde 1 civarında iken buna dik yüzeylerde elmasa yakındır. Yapraklanma yönünde az da olsa metalik özellik gösterir. Atom düzlemleri arasında bağ çok zayıftır. Bu nedenle (0001) yüzeyine paralel dilinimlere ayrılabilir.
Öz şekilli grafit kristallerine az rastlanır. Bunlar 6 köşeli pullar ve levhalar şeklindedirler. Bazen bazis yüzeylerinde üçgen şeklinde kombinasyon çizgileri görülebilir. En çok pul kepekcik, sütun, lif şeklinde rastlanır. Tabakalı yapısı diğer özellikleri etkiler. Elektrik iletkenliği c ekseni yönünde sıfırdır. Bazis yüzeyine paralel yönde iyi bir iletkendir. Isıya karşı dayanıklıdır. Elle dokunulduğunda yağlımsı hissi verir.
Grafit en çok metamorfik kayaçlarda fillat, şist, kuvarsit, gnays ve içinde bulunur. Buradaki karbon materyalının (organik kökenli) metamorfizma sonrası grafite dönüşümü ile gerçekleşir. Magmatik kayaçlarda granit, siyenitlerde orjinal mineral olarak da bulunabilir.
İnce killerle karıştırılarak kurşun kalemi imalinde, dökme demir, sobaları boya ile cilalama işlerinde, elektrod imalinde ve jeneratör fırçalarında kullanılır.
Türkiye’de Diyarbakır Kulp, Elbistan Nurhalılar’da, İnebolu Yaylaköy’de, Yozgat Akdağmadeni Başçatak Köyü’nde, Batı Anadolu Kesput Serçeören köyü’nde, Aydın Sultanhisarda, Bitlis Yukarıölek ve Süllopdere, Bingöl Beluzurda, Afyon İşçehisar da, İzmir Tire Akyurt ve Karamersin’de bulunur.
Dünyada grafit üretimi en çok Güney ve Kuzey Kore, Rusya, Meksika, Avusturya, Çin ve Seylan tarafından yapılmaktadır.