Organik Tortul Kayaçlar Nedir?

Organik tortul kayaçlar, organik materyal birikimi ile oluşan tortul kayaçlardır. Bu organik materyal genellikle bitki ve hayvan kalıntılarıdır ve fosil yakıt olarak kullanılan kömür ve petrol gibi önemli kaynakları oluştururlar. Organik tortul kayaçlar, çeşitli tortul ortamlarda oluşabilir ve bitki ve hayvan kalıntılarının çürümesi, sıkışması ve çökmesi sonucu oluşurlar.

 

Bitki ya da hayvan kalıntılarının belli ortamlarda birikmesi ve zamanla taşlaşması sonucu oluşur. Organik tortul taşların en tanınmış örnekleri mercan kalkeri, tebeşir ve kömürdür.

 

Mercan Kalkeri : Mercan iskeletlerinden oluşan organik bir taştır. Temiz, sıcak ve derinliğin az olduğu denizlerde bulunur. Ada kenarlarında topluluk oluşturanlara atol denir. Kıyı yakınlarında olanlar ise, mercan resifleridir.

 

Tebeşir : Derin deniz canlıları olan tek hücreli Globugerina (Globijerina)'ların birikimi sonucu oluşur. Saf, yumuşak, kolay dağılabilen bir kalkerdir. Gözenekli olduğu için suyu kolay geçirir.

Kömür : Bitkiler öldükten sonra bakteriler etkisiyle değişime uğrar. Eğer su altında kalarak değişime uğrarsa, C (karbon) miktarı artarak kömürleşme başlar. C miktarı % 60 ise turba, C miktarı % 70 ise linyit, C miktarı % 80 – 90 ise taş kömürü, C miktarı % 94 ise antrasit adını alır.

 

Organik Tortul Kayaçlar Nasıl Oluşur

Organik tortul kayaçlar, organik materyallerin biriktiği ve diğer tortul kayaçlarla birlikte sıkıştırıldığı zaman oluşur. Organik materyallerin biriktiği ortamlar genellikle bataklıklar, göller, nehirler ve denizlerdir. Bitki ve hayvan kalıntıları, bu ortamlarda ölen organizmaların çökmesi sonucu tortulara karışır ve zamanla organik tortul kayaçlarını oluşturacak şekilde sıkıştırılır.

 

Organik tortul kayaçların oluşumunda ana faktör, organik materyalin miktarı ve çökme hızıdır. Organik materyal miktarı ne kadar yüksek olursa, organik tortul kayaçların oluşumu o kadar olasıdır. Çökme hızı da önemlidir, çünkü hızlı çökme oranı organik materyalin daha az bozunmasına ve daha iyi korunmasına neden olur.

 

Organik Tortul Kayaç Türleri

Organik tortul kayaçlar, bitki ve hayvan kalıntılarının türüne ve ortamına bağlı olarak çeşitli tiplerde oluşabilir. İşte en yaygın organik tortul kayaç türleri:

1. Kömür: Kömür, organik tortul kayaçlar arasında en yaygın olanıdır ve dünya enerji kaynakları arasında önemli bir yere sahiptir. Kömür, bitki kalıntılarının yıllar boyunca biriken tortul malzeme tarafından sıkıştırılması ve karbonlaşması sonucu oluşur. Kömür, yüksek kalorili bir yakıt olup, enerji sektöründe elektrik üretimi, ısınma ve sanayi gibi alanlarda kullanılır. Dünya genelinde kömür rezervleri mevcuttur ve ülkeler arasında farklılık gösterir.
2. Linyit: Linyit, organik tortul kayaçlar arasında kömürün en alt kalitesini temsil eder. Linyit, bitki kalıntılarının yıllar boyunca biriken tortul malzeme tarafından sıkıştırılması ve karbonlaşması sonucu oluşur. Linyit, düşük kalorili bir yakıt olup, genellikle elektrik üretimi ve ısınma gibi alanlarda kullanılır.
3. Tortul petrol: Tortul petrol, deniz hayvanlarının kalıntılarından oluşan organik bir tortul kayaçtır. Deniz hayvanlarının kalıntıları, zamanla sıkıştırılır ve bozunarak yüksek sıcaklık ve basınç altında hidrokarbonlara dönüşür. Bu hidrokarbonlar daha sonra petrol olarak çıkarılır.
4. Doğal gaz: Doğal gaz, organik tortul kayaçlar arasında en az karbon içeren kaynaktır. Doğal gaz, deniz yaşamı kalıntılarının yıllar boyunca biriken tortul malzeme tarafından sıkıştırılması sonucu oluşur. Doğal gaz, dünya genelinde önemli bir enerji kaynağı olup, özellikle ısınma, elektrik üretimi ve taşıt sektöründe kullanılır.
5. Şeyl: Şeyl, ince tabakalar halinde oluşan organik bir tortul kayaçtır. Şeyl, deniz hayvanları ve bitki kalıntılarından oluşur ve hidrokarbonlar içerir. Şeyl içindeki hidrokarbonlar, özel bir yöntem olan hidrolik kırılma yoluyla çıkarılır.

 

Organik Tortul Kayaçlar Hangi Özelliklere Sahip

Organik tortul kayaçlar, organik materyallerin özelliklerine ve oluştuğu ortama bağlı olarak farklı özellikler gösterebilirler. Ancak, genel olarak organik tortul kayaçların özellikleri şunlardır:

1. Renk: Organik tortul kayaçların rengi, organik materyallerin türüne ve çökme koşullarına bağlı olarak değişebilir. Kömür gibi yüksek karbon içeren organik tortul kayaçlar genellikle siyah renklidir.
2. Yoğunluk: Organik tortul kayaçların yoğunluğu, sıkıştırıldığı koşullara bağlıdır. Kömür, yüksek yoğunluğa sahipken, şeyl daha az yoğundur.
3. Kırılganlık: Organik tortul kayaçlar, diğer tortul kayaçlara göre daha kırılgandır. Bu nedenle, kömür gibi organik tortul kayaçlar madencilik işlemleri sırasında özel önlemler gerektirir.

 

Organik Tortul Kayaçların Kullanımı

Organik tortul kayaçlar, fosil yakıt olarak kullanılmaları nedeniyle ekonomik açıdan önemlidirler. Kömür, dünya enerji kaynakları arasında en önemli olanıdır ve dünya enerji üretiminin yaklaşık yüzde 40'ını sağlar. Ayrıca, petrol ve doğal gaz da organik tortul kayaçlardan elde edilir. Organik tortul kayaçlar, ayrıca fosil yakıtların yanı sıra endüstriyel ürünlerin üretiminde de kullanılır. Örneğin, linyit, yüksek kaliteli kağıt üretiminde kullanılırken, petrolün birçok endüstriyel ürünün temel hammaddesi olduğu bilinmektedir.

 

Organik tortul kayaçlar, dünya ekonomisi için önemli bir kaynak olmaya devam etmektedir. Ancak, fosil yakıtların kullanımı çevre üzerinde olumsuz etkilere neden olur ve küresel iklim değişikliği ile ilgili endişeleri arttırır. Bu nedenle, yenilenebilir enerji kaynaklarının geliştirilmesi ve kullanımı önem kazanmaktadır.

 

Organik tortul kayaçlar, dünya genelinde farklı türlerde ve miktarlarda bulunur. Özellikle kömür, petrol ve doğal gaz gibi fosil yakıtlar, dünya enerji kaynakları arasında önemli bir yere sahiptir. Ancak, bu kaynakların sınırlı olması ve çevre üzerindeki olumsuz etkileri nedeniyle, yenilenebilir enerji kaynaklarına geçiş önem kazanmaktadır.

Bir önceki yazımız olan Kimyasal Tortul Kayaçlar Nedir? Oluşumu ve Özellikleri başlıklı makalemizde çakmaktaşı, jips ve kalker hakkında bilgiler verilmektedir.