Levhalardan birinin diğerinin altına dalması nedir?
Levhalardan birinin diğerinin altına dalması, jeolojik bir süreçtir. Bu süreçte, iki levha birbirine doğru hareket eder ve daha yoğun olan levha, diğer levhanın altına doğru dalış yapar. Bu süreç, Dünya’nın jeolojik tarihi boyunca birçok yerde meydana gelmiştir ve dağ oluşumları, depremler ve volkanik patlamalar gibi jeolojik olaylarla ilişkilidir.
Eğer Büyük Okyanusun suyu yok edilebilseydi, derinliği 11 kilometreye yaklaşan çizgisel okyanus dibi çukurluklar (hendekler) görülecekti. Bu çukurluklar, biri diğerinin altına dalan levhaların sınırlarında oluşmaktadırlar. Bu dalma işlevi daha ağır olan okyanusal kabuğun, hafif olan kıtasal kabuk altına dalması şeklinde olmaktadır.
Pasifik levhası ile Filipin levhasının, Avrasya levhasının altına, batıya doğru dalması ile oluşan Japon-Kuril çukurluğu, bu tür çukurluklara bir örnek teşkil etmektedir.
Akdeniz’de de Afrika levhasının Avrasya levhasının altına dalmasıyla Rodos’un doğusu ve Dalaman’ın güneybatısında 4250 m derinliğe ulaşan bir çukurluk oluşmuştur.
Levhaların birbirinin altına dalması nasıl gerçekleşir?
Levhaların birbirinin altına dalması, birçok faktörün bir araya gelmesiyle gerçekleşir. Bu faktörler arasında levhaların yoğunluğu, sıcaklığı ve hızı gibi çeşitli parametreler yer alır.Örneğin, bir okyanus levhası ve bir kıta levhası birbirine doğru hareket ederken, okyanus levhası daha yoğun olduğu için kıta levhasının altına doğru dalar. Bu süreçte, levhanın altında bulunan mantoda eriyen malzeme, magma olarak yukarıya doğru yükselir ve volkanik patlamalara neden olabilir.
Ayrıca, levhaların birbirinin altına dalması sonucu meydana gelen depremler de sıklıkla bu sürecin bir sonucudur. Levhaların birbirinin altına dalması sırasında levhaların kenarlarında biriken gerilim, bir noktada kırılma noktasına ulaşır ve bu noktada depremler meydana gelir.
Kıtasal kabuk altına dalan okyanusal kabuk, üst manto içerisinde sıcaklık etkisiyle ergimekte ve bu ergimiş kabuk malzemesinin, yağ damlalarının su içerisinde yukarıya doğru hareket etmesi gibi bir yöntemle taşınması sonucunda da, yer yüzündeki volkanik ada yaylarını geliştirmektedir.
Japonya’daki volkanik ada yayları, Güney Amerika’daki And dağları, Kuzey Amerika’daki Kayalık dağları bu tür oluşumlara örnek teşkil etmektedir. Dalmanın ileri safhasında alta dalan okyanusal kabuk tümüyle yok olmakta ve iki kıta karş karşıya gelerek çarpışmaktadır. Bu çarpışma sırasında kıta kabuğu bu kesimlerde eğilip bükülmekte, tortul kayaçlar kıvrılarak yukarıya doğru yükselmekte ve kabuk kalınlaşması oluşmaktadır.
Levhalardan birinin diğerinin altına dalması neden önemlidir?
Levhaların birbirinin altına dalması, Dünya’nın jeolojik tarihinde birçok önemli olayın meydana gelmesine neden olmuştur. Örneğin, levhaların birbirinin altına dalması sonucu dağ oluşumları meydana gelir. Kıta levhalarının birbirinin altına dalması sonucu, dağ sıraları oluşur. Ayrıca, levhaların birbirinin altına dalması sonucu volkanik patlamalar meydana gelebilir. Magma, levhanın altında birikerek volkanik patlamalara neden olabilir. Bu patlamalar, atmosfere gaz ve küllerin salınmasına ve çevredeki alanlarda hasara neden olabilir.
Levhaların birbirinin altına dalması ayrıca, depremlere de neden olabilir. Levhaların kenarlarında biriken gerilim, kırılma noktasına ulaşır ve bu noktada depremler meydana gelir. Büyük depremler, çevredeki insanlar için ciddi bir tehlike oluşturabilir ve doğal afetlere neden olabilir.
Levhaların birbirinin altına dalması ayrıca, plaka sınırındaki hareketleri etkiler. Plaka sınırları, Dünya’nın kabuğunu oluşturan parçaların birleştiği noktalardır. Levhaların birbirinin altına dalması, plaka sınırındaki hareketleri etkiler ve bu hareketler deprem ve volkanik patlamalara neden olabilir.
Hindistan levhası ile Asya levhalarının çarpışması sonucunda Himalaya dağ kuşağı, Afrika levhası ile Avrasya levhasının çarpışmaları sonucunda da Alp dağ kuşağı oluşmuştur. Hint-Avrasya levhaları çarpışması sürecinde, Himalaya dağları 100 yılda 1 metre yükselmektedir. Birbirinin altına dalan levha sınırları depremselliğin en yoğun olduğu bölgelerdir. Ve bu şekilde birbirine yaklaşan levha sınırlarında hem sığ ve hem de derin odaklı depremler birlikte oluşurlar.
Sonuç olarak, levhaların birbirinin altına dalması Dünya’nın jeolojik tarihi için önemlidir. Bu süreç, dağ oluşumları, volkanik patlamalar, depremler ve plaka sınırındaki hareketler gibi birçok jeolojik olayla ilişkilidir. Levhaların birbirinin altına dalması, doğal afetlere neden olabilen tehlikeli bir süreç olmasına rağmen, bu sürecin anlaşılması ve takibi, insanlar için daha güvenli yaşam alanları oluşturma konusunda önemlidir.