Deprem Nedir ve Depreme Ne Sebep Olur? Deprem Oluşumu

Kısa cevap deprem bir yırtılma (kesme) yüzeyi boyunca, kaya ani yanal ve dikey hareketini hataya neden olmasıdır. Diğer bir kısa tanımı ise; deprem, sismik dalgaların yeryüzündeki kayalardan geçişinin neden olduğu ani yer sarsıntısı olarak bilinir. Deprem, kırılan kayadan yayılan sarsıntıdır. Elbette insanlar binlerce yıldır depremleri biliyorlardı, ama bunlara neyin sebep olduğunu bilmiyorlardı.

Deprem, yer kabuğundaki kırılmalar (fay hatları) boyunca kaya kütlelerinin ani hareketi sonucu oluşan bir doğa olayıdır. Bu ani hareketler, yeryüzünde sismik dalgalar olarak adlandırılan titreşimler şeklinde hissedilir. Bu titreşimler, binalarda ve diğer yapılarda hasara neden olabilir ve hatta can kayıplarına yol açabilir.

Depremlerin Oluşumu

Depremler, tektonik plakaların hareketlerinden kaynaklanır. Dünya’nın katı kabuğu, birbirlerine göre hareket eden birçok büyük plakadan oluşur. Bu plakaların sınırlarında bulunan fay hatları, depremlerin en sık meydana geldiği yerlerdir. Fay hatları boyunca biriken gerilim, bir noktada kayaların ani olarak kırılmasına ve sismik dalgaların yayılmasına neden olur.

Tektonik Plakalar ve Fay Hatları

Dünyamızın katı kabuğu, litosfer adı verilen ve birbirlerine göre hareket eden tektonik plakalardan oluşur. Bu plakalar, astenosfer adı verilen erimiş kaya katmanı üzerinde yüzerler. Astenosferdeki konveksiyon akımları, plakaları hareket ettirmeye devam eder. Plakalar, farklı yönlerde ve farklı hızlarda hareket ederler. Bu hareketler, plakalar arasında sürtünme ve gerilme oluşmasına neden olur.

Fay hatları, plakalar arasındaki sınırları oluşturan zayıf bölgelerdir. Bu zayıf bölgelerde, plakalar birbirlerine göre kaydığında veya sürtündüğünde kırılmalar meydana gelir. Fay hatları, farklı türlerde olabilir:

Yatay Hareketli Fay Hatları: Bu fay hatları boyunca, plakalar birbirlerine göre yatay yönde hareket eder. San Andreas Fay Hattı ve Kuzey Anadolu Fay Hattı, yatay hareketli fay hatlarına örnektir.

Dikey Hareketli Fay Hatları: Bu fay hatları boyunca, plakalar birbirlerine göre dikey yönde yukarı veya aşağı hareket eder. Büyük Kanyon Fay Hattı, dikey hareketli bir fay hattına örnektir.
Dönme Hareketli Fay Hatları: Bu fay hatları boyunca, plakalar hem yatay hem de dikey yönde hareket eder ve aynı zamanda kendi etraflarında dönerler. Kuzey Pasifik Fay Hattı, dönme hareketli bir fay hattına örnektir.

Fay Hatlarının Hareketi ve Depremler

Fay hatları boyunca biriken gerilim, bir noktada kayaların ani olarak kırılmasına neden olur. Bu kırılma, sismik dalgaların yayılmasına neden olur. Sismik dalgalar, kayaçlardan geçerken titreşimler oluşturur. Bu titreşimler, yeryüzünde deprem olarak hissedilir. Depremin büyüklüğü, fay hattı boyunca kırılan kaya kütlesinin büyüklüğü ile belirlenir. Büyüklük, Richter ölçeği veya Moment Magnitüd ölçeği gibi farklı ölçeklerle ölçülür. Her bir tam sayısal birimin artışı, sismik dalgaların enerjisinde yaklaşık 31 kat artış anlamına gelir.

Depremin şiddeti ise depremin yer yüzünde hissedilen etkisini ifade eder. Şiddet, Mercalli şiddet ölçeği veya Modifiye Mercalli Yoğunluk ölçeği gibi farklı ölçeklerle ölçülür. Her bir tam sayısal birimin artışı, depremin yer yüzünde hissedilen etkisinde yaklaşık 30 kat artış anlamına gelir.

Depreme ne sebep olur?

Depremler genellikle yeraltındaki kayanın aniden bir fay boyunca kırılmasıyla oluşur . Bu ani enerji salınımı, yerin sarsılmasına neden olan sismik dalgalara neden olur. İki blok kaya veya iki plaka birbirine sürtündüğünde, biraz yapışırlar. Sadece düzgün bir şekilde kaymazlar; kayalar birbirini yakalar.

Depremlerin Temel Sebebi

Depremlerin temel sebebi, tektonik plakaların hareketleridir. Dünya’nın katı kabuğu, birbirlerine göre hareket eden birçok büyük plakadan oluşur. Bu plakalar, astenosfer adı verilen erimiş kaya katmanı üzerinde yüzerler. Astenosferdeki konveksiyon akımları, plakaları hareket ettirmeye devam eder. Plakalar birbirlerine göre farklı yönlerde ve farklı hızlarda hareket ederler. Bu hareketler, plakalar arasında sürtünme ve gerilme oluşmasına neden olur.

Fay Hatlarında Kırılma ve Sismik Dalgalar

Depremlere Bağlı Diğer Olaylar

Ani hareketler, yeryüzünde sismik dalgalar olarak adlandırılan titreşimler şeklinde hissedilir. Bu titreşimler, binalarda ve diğer yapılarda hasara neden olabilir ve hatta can kayıplarına yol açabilir. Depremlere bağlı olarak meydana gelen diğer önemli olaylar şunlardır:

Artçı Sarsıntılar

Depremden sonra, fay hattı boyunca oluşan kırılma yer kabuğunda gerginlik oluşturabilir. Bu gerginlik, artçı sarsıntılara neden olabilir.

Artçı sarsıntılar, ana depremden daha küçük olsa da, yine de binalarda hasara neden olabilir ve can kayıplarına yol açabilir.
Sarsıntılar, genellikle ana depremden sonraki dakikalarda, saatlerde veya günlerde meydana gelir.
Artçı sarsıntıların şiddeti ve sıklığı zamanla azalır.

Tsunamiler

Fay hattı boyunca oluşan kırılma, deniz tabanında da meydana gelebilir. Bu durumda, deniz tabanı ani olarak yükselebilir ve tsunamilere neden olabilir.
Tsunamiler, kıyı bölgelerinde büyük hasara ve can kayıplarına yol açabilen dev dalgalardır.

Tsunamilerin hızı saatte 700 kilometreye kadar çıkabilir.
Tsunamiler, karaya ulaşmadan önce fark edilemeyebilir.

Heyelanlar

Deprem sırasında oluşan sarsıntılar, yamaçlardaki toprak ve kayaların kaymasına neden olarak heyelanlara yol açabilir.
Heyelanlar, can ve mal kayıplarına neden olabilir.
Heyelanlar, depremden sonraki dakikalarda veya saatlerde meydana gelebilir.

Heyelan riski, yamaçların eğimi, toprak türü ve yağış miktarı gibi faktörlere bağlıdır.

Depremlere Bağlı Diğer Olaylar

Yangınlar: Depremden kaynaklanan elektrik hatlarının hasar görmesi veya gaz kaçağı yangınlara neden olabilir.

Sel: Depremden kaynaklanan heyelanlar veya barajlarda hasar sel felaketlerine yol açabilir.
Toprak Sıvılaşması: Deprem sırasında zemin sarsıntısı, kumlu ve sulak topraklarda sıvılaşmaya neden olabilir. Bu durum, binaların ve diğer yapıların devrilmesine yol açabilir.
Altyapı Hasarı: Depremden kaynaklanan hasar, yollar, köprüler, elektrik hatları ve su şebekeleri gibi altyapıya da zarar verebilir.

Depremin 4 sebebi nedir?

Tektonik Depremler

Plaka tektoniğinin neden olduğu depremlere tektonik depremler denir. Dünya çapında depremlerin çoğunu oluştururlar ve genellikle tektonik plakaların sınırlarında meydana gelirler.

Tektonik depremler, plaka tektoniği kuramına göre Dünya’nın katı kabuğunu oluşturan tektonik plakaların hareketlerinden kaynaklanan depremlerdir. Dünyadaki depremlerin büyük bir kısmını oluştururlar ve genellikle tektonik plakaların sınırlarında meydana gelirler.

Tektonik Depremlerin Oluşumu

İndüklenen Depremler

Tünel inşaatı, rezervuarların doldurulması ve jeotermal veya çatlatma projelerinin uygulanması gibi tetiklenen depremler insan faaliyetlerinden kaynaklanır.

İndüklenen depremler, insan faaliyetleri sonucunda tetiklenen depremlerdir. Tünel inşaatı, barajların doldurulması, yeraltı suyunun çekilmesi, jeotermal enerji santralleri ve petrol ve gaz çıkarma gibi faaliyetler, yer kabuğunda stres ve gerilme birikmesine neden olabilir. Bu stres ve gerilme birikimi, fay hatları üzerinde ek yük oluşturarak depremlere yol açabilir.

İndüklenen Depremlere Neden Olan Faaliyetler

Tünel inşaatı: Tünel inşaatı sırasında kayalardan çıkarılan kaya kütlesi, yer kabuğunda stres ve gerilme birikmesine neden olabilir. Bu stres ve gerilme birikimi, fay hatları üzerinde ek yük oluşturarak depremlere yol açabilir.

Rezervuarların doldurulması: Barajların inşası ve rezervuarların doldurulması, yer kabuğunun büyük bir ağırlık altında kalmasına neden olur. Bu da fay hatları üzerinde ek yük oluşturarak depremlere yol açabilir.
Yeraltı suyunun çekilmesi: Aşırı yeraltı suyunun çekilmesi, yer kabuğunun susuz kalmasına ve hacminin küçülmesine neden olabilir. Bu da fay hatları üzerinde ek gerilme oluşturarak depremlere yol açabilir.
Jeotermal enerji santralleri: Jeotermal enerji santrallerinde sıcak suyun yeraltından çekilmesi, yer kabuğunda stres ve gerilme birikmesine neden olabilir. Bu stres ve gerilme birikimi, fay hatları üzerinde ek yük oluşturarak depremlere yol açabilir.

Petrol ve gaz çıkarma: Petrol ve gaz çıkarma işlemleri sırasında yeraltından çıkarılan sıvı ve gazlar, yer kabuğunda stres ve gerilme birikmesine neden olabilir. Bu stres ve gerilme birikimi, fay hatları üzerinde ek yük oluşturarak depremlere yol açabilir.

İndüklenen Depremlerin Özellikleri

İndüklenen depremler genellikle küçük ve orta büyüklüktedir.

Derinliklerine bakıldığında, indüklenen depremler genellikle sığdır.
İndüklenen depremler, genellikle fay hatlarının yakınında meydana gelir.
İndüklenen depremler, tek başına veya artçı sarsıntılar olarak meydana gelebilir.

Volkanik Depremler

Bu tür volkanik depremler aktif volkanizma ile ilişkilidir. Genellikle tektonik depremler kadar güçlü değildirler ve genellikle yüzeye yakın yerlerde meydana gelirler. Sonuç olarak, genellikle sadece ikiyüzlünün yakınında hissedilirler.

Volkanik depremler, aktif volkanik faaliyetlerle ilişkili depremlerdir. Magma hareketleri, gaz kabarcıklarının oluşumu ve yeraltı sularının ısınması gibi çeşitli volkanik işlemler, yer kabuğunda gerilmelere ve deformasyona neden olabilir.

Bu gerilmeler ve deformasyonlar, fay hatları üzerinde ek yük oluşturarak volkanik depremlere yol açabilir.

Volkanik Depremlerin Özellikleri

Volkanik depremler genellikle tektonik depremler kadar güçlü değildir. En büyük volkanik depremler bile Richter ölçeğinde 7.0’den fazla büyüklüğe ulaşmaz.
Volkanik depremler genellikle yüzeye yakın yerlerde meydana gelir. Bu nedenle, genellikle sadece volkanın yakınında hissedilirler.

Volkanik depremlerin dalga formları, tektonik depremlerin dalga formlarından farklı olabilir. Bu farklılık, volkanik depremlerin kaynağının farklı olmasından kaynaklanır.
Volkanik depremler, volkanik patlamaların öncüsü olabilir. Bazı durumlarda, volkanik depremler, bir volkanik patlamanın yakın olduğunu gösterebilir.

Volkanik Depremlere Neden Olan Etkenler

Magma Hareketleri: Magma, yeraltında hareket ettiğinde, yer kabuğunda gerilmelere ve deformasyona neden olabilir. Bu gerilmeler ve deformasyonlar, fay hatları üzerinde ek yük oluşturarak volkanik depremlere yol açabilir.
Gaz Kabarcıklarının Oluşumu: Magma soğudukça, içindeki gazlar kabarcıklar halinde oluşur. Bu kabarcıklar büyüdükçe, yer kabuğunda gerilmelere ve deformasyona neden olabilirler. Bu gerilmeler ve deformasyonlar, fay hatları üzerinde ek yük oluşturarak volkanik depremlere yol açabilir.
Yeraltı Sularının Isınması: Magma, yeraltı sularıyla temas ettiğinde, suları ısıtabilir. Isınan su genleşir ve bu da yer kabuğunda gerilmelere ve deformasyona neden olabilir. Bu gerilmeler ve deformasyonlar, fay hatları üzerinde ek yük oluşturarak volkanik depremlere yol açabilir.

Daraltılmış Depremler

Çökme depremleri, çökmenin bir sonucu olarak, çoğunlukla karstik alanlarda veya madencilik tesislerine yakın mağaralar gibi fenomenler tarafından tetiklenebilir.

Çökme depremleri, yeraltındaki boşlukların çökmesi sonucu oluşan depremlerdir. Bu boşluklar, doğal mağaralar, karstik alanlar, maden ocakları veya yeraltı sularının aşırı çekilmesiyle oluşan boşluklar olabilir. Çökme depremleri genellikle tektonik depremlerden daha küçük ve daha az yıkıcıdır.

Çökme Depremlerine Neden Olan Etkenler

Doğal Mağaralar: Yeraltındaki doğal mağaralar zamanla zayıflayabilir ve çökebilir. Bu çökme, bir depreme benzer şekilde yer kabuğunda sismik dalgalar üretebilir.
Karstik Alanlar: Karstik alanlarda, yeraltı suları kayaları aşındırarak mağaralar ve boşluklar oluşturabilir. Bu mağaralar ve boşluklar zamanla çökebilir ve çökme depremlerine neden olabilir.
Maden Ocakları: Madencilik faaliyetleri sırasında yeraltında oyulan tüneller ve odalar, maden kapatıldıktan sonra çökebilir. Bu çökme, bir depreme benzer şekilde yer kabuğunda sismik dalgalar üretebilir.

Yeraltı Sularının Aşırı Çekilmesi: Aşırı yeraltı suyu çekimi, yeraltında boşluklar oluşmasına neden olabilir. Bu boşluklar zamanla çökebilir ve çökme depremlerine yol açabilir.

Çökme Depremlerinin Özellikleri

Çökme depremleri genellikle tektonik depremlerden daha küçük ve daha az yıkıcıdır. Çoğu çökme depremi Richter ölçeğinde 3.0 veya daha düşük büyüklüğe sahiptir.
Çökme depremleri genellikle sığdır. Çökmenin kaynağı yeraltında olduğundan, çökme depremleri genellikle yeryüzüne yakın yerlerde meydana gelir.
Çökme depremleri genellikle sınırlı bir alanda hissedilir. Çökme depremlerinden kaynaklanan sismik dalgalar genellikle kısa mesafelere yayılır ve bu nedenle depremler genellikle sadece çökmenin meydana geldiği bölgede hissedilir.

Deprem Neden Olur?

Bir depremin nedeni tabakalar arasında ani kaymalar ve çökmeler ile kendini hissettirmeye başlar. Tabakaların ve blokların kenardaki baskı sürtünmeyi aştığında, yer kabuğunun içinden geçen dalgalarda enerji açığa çıkaran ve hissettiğimiz sarsıntılara neden olan bir deprem olur.

Deprem neden tehlikelidir?

Yüzyıllar boyunca, depremler milyonlarca ölümden ve mülke verilen hesaplanamaz miktarda zarardan sorumlu olmuştur . Depremler yoğunluklarına bağlı olarak (özellikle yer yüzeyinin sallanmasına neden oldukları derece) binaları ve köprüleri devirebilir, gaz boru hatlarını ve diğer altyapıyı kırabilir ve heyelanları, tsunamileri ve yanardağları tetikleyebilir . Bu fenomenler, öncelikle ölüm ve yaralanmalardan sorumludur. Yılda ortalama bir kez çok büyük depremler meydana gelir.

Depremler, yüzyıllar boyunca milyonlarca cana mal olmuş ve hesaplanamaz maddi kayıplara yol açmış doğal afetlerdir. Yoğunluklarına bağlı olarak (özellikle yer yüzeyini ne kadar salladıkları), binaları ve köprüleri yıkabilir, gaz boru hatları ve diğer altyapıyı kırabilir ve heyelanlar, tsunamiler ve yanardağ patlamaları gibi ikincil afetleri tetikleyebilirler. Bu olaylar, depremlerin neden olduğu ölüm ve yaralanmaların ana sebebidir. Yılda ortalama bir kez büyük bir deprem meydana gelir.

Tehlikeli Olmasının Sebepleri

Yer Sarsıntıları: Depremler, yer kabuğunda ani hareketlere neden olur. Bu hareketler, yeryüzünde sismik dalgalar olarak adlandırılan titreşimler şeklinde hissedilir. Bu titreşimler, binalarda ve diğer yapılarda hasara neden olabilir ve hatta çökmelerine yol açabilir.
İkincil Afetler: Depremler, heyelanlar, tsunamiler ve yanardağ patlamaları gibi ikincil afetleri tetikleyebilir. Bu afetler de ek can kayıplarına ve maddi hasara yol açabilir.

Yangınlar: Depremler, gaz borularının kırılması ve elektrik hatlarının kopması gibi nedenlerle yangınlara yol açabilir. Yangınlar da can kayıplarına ve maddi hasara yol açabilir.
Sosyal ve Ekonomik Etkiler: Depremler, altyapının hasar görmesine, işletmelerin kapanmasına ve geçim kaynaklarının kesilmesine neden olabilir. Bu durum, bölgede yaşayan insanların sosyal ve ekonomik hayatını olumsuz etkileyebilir.

Tehlikeleri Azaltmak için Önlemler

Deprem Öncesi Hazırlık: Deprem öncesi bir plan hazırlamak, deprem çantası bulundurmak ve deprem tatbikatlarına katılmak gibi önlemler depremin tehlikelerini azaltmada önemli rol oynar.
Deprem Dayanıklı Binalar: Deprem yönetmeliklerine uygun olarak inşa edilmiş binalar, depremlere karşı daha dayanıklıdır ve hasar görme riski daha düşüktür.
Acil Durum Müdahalesi: Depremden sonra arama-kurtarma, tıbbi yardım ve barınma gibi acil durum müdahale hizmetlerinin etkin bir şekilde yürütülmesi de depremin tehlikelerini azaltmada önemlidir.

Depremler nerede meydana gelir?

Depremler herhangi bir yerde meydana gelebilir, ancak esas olarak, sıkıştırma veya gerilme kuvvetlerinin bir kırığın zıt taraflarındaki kayaları hareket ettirdiği fay hatları boyunca (yer kabuğunun kayalarında düzlemsel veya kavisli kırıklar) meydana gelirler . Faylar birkaç santimetreden yüzlerce kilometreye kadar uzanır. Buna ek olarak, dünyadaki depremlerin çoğu, Pasifik havzasını çevreleyen at nalı şeklindeki uzun deprem merkez üsleri, volkanlar ve tektonik plaka sınırları olan Ateş Çemberi‘nde meydana gelir.