JeoGenc.NET – Jeoloji Mühendisliği Dersleri
Elimizdeki bilimsel veriler yerkabuğu ve mantonun eriyik olmayan katı kayaçlardan oluştuğunu gösterir. Dış çekirdek akışkan olmakla birlikte Fe'ce zengin yoğun malzemeden oluşması yüzünden hep yerin derinliklerinde kalıyor. O halde magmatik aktiviteyi oluşturan bu magma nereden geliyor?
Jeologlar, magmanın kabuk veya üst mantodaki kayaçların erimesiyle oluştuğu sonucuna ulaşıyorlar. Erimeyi başlatmanın en doğrudan yolu sıcaklığı arttırmaktır. Granitik kayaçların bulunduğu kıtaların altında 750 °C ve daha çok bazaltik kayaların bulunduğu okyanuslar altında 1000 °C ulaşıldığında ergime başlıyor. Sıcaklık artığının yanında hapsolmuş basınç (yerin derinlerindeki lito statik basınç) azaldığında veya ortama bolca akışkan girdiğinde de ergime olayı daha kolay gerçekleşebiliyor.
MAGMANIN KRİSTALLENMESİ
Silikat minerallerin oluşumu 1500-400 °C arasında gerçekleşir. Örneğin sıcaklığın düşmesine bağlı olarak sırayla;
olivin>piroksen>amfibol>Ca-plajiyoklas>kuvars (kesirli kristallenme=fraksiyonel kristallenme)
A) Silisce doygun magmalarda kristallenme
B) Silisce fakir magmalarda kristallenme
Silisce Doygun Magmalarda Kristallenme
Oluşan yüksek sıcaklıkta oluşan Mg-Fe mineralleri zamanla soğuyan magmada dengede kalamaz, ergir daha düşük sıcaklık mineralleri oluşur.
Olivin + Silis = Hipersten
(MgFe)2SiO4 +sio2 = (MgFe)2Si2O6
Ca-Na minerallerinde (feldispatlar) ise;
Ca-plajiyoklas>Ca-Na plajiyoklas>Na-plajiyoklas
Silisce Fakir Magmalarda Kristallenme
Silis açığı az olanlarda değişiklik Fe-Mg minerallerinde olur. Örneğin;
Olivin + Silis =Hipersten reaksiyonu gerçekleşmez, olivin dayanıklı kalır. Kuvars oluşmaz.
Silis açığı çok fazla ise düşük sıcaklık mineralleri etkilenir. Örneğin feldispat minerallerinin yerini kısmen veya tamamen feldispatoid mineralleri alır. Kuvars oluşmaz.
Silis açığı az olanlarda değişiklik Fe-Mg minerallerinde olur. Örneğin;
Olivin + Silis =Hipersten reaksiyonu gerçekleşmez, olivin dayanıklı kalır. Kuvars oluşmaz
Silis açığı çok fazla ise düşük sıcaklık mineralleri etkilenir. Örneğin;
feldispat minerallerinin yerini kısmen veya tamamen feldispatoid mineralleri alır. Kuvars oluşmaz.
Bir önceki yazımız olan Asimilasyon ve Magma Karışımı başlıklı makalemizde asimilasyon, magma farklılaşması ve magma karışımı hakkında bilgiler verilmektedir.
