Bakır (Cu) ve Özellikleri
Bakır, kübik sistemde kristallenir (küp + okdaeder). Rengi taze iken Cu kırmızımsıdır, çizgi rengi bakır kırmızısıdır. Yoğunluğu 8,5 – 9, sertliği 2,5 – 3, erime noktası ise 1083 ºC’dir. Tabiatta dallı budaklı levhalar halinde bulunur. Oksidasyondan kolay etkilenir. Oksidasyon zonlarında Nabit Cu, kuprit, tenorit, malahit, azurit mineralleriyle beraber görülebilir. Elektriği çok iyi iletir. Nabit bakır çekiçle şekillendirilebilir ve bükülebilir. Üfleçde erir ve oluşan mavi rengi karakteristiktir. Levhalar halinde Cu kayaç çatlaklarında oluşur.
En önemli birincil bakır oluşukları bazaltik lavlarla ilişkili olarak gelişir. Hidrotermal olarakda oluşabilir. Sedimanter kayaçlar içinde, bilhassa malahit, azurit ve kupritle birlikte bulunan bakır, kum taneleri arasında çimento şeklinde oluşmaktadır.
Bakır alaşım, para yapımında, elektrik iletkeni olarak tel yapımında (bronz = prinç + bakır), haşerat mücadelesinde (CuSO4) ve otomotiv sanayisinde kullanılır.
Türkiye’de, özellikle Doğu Karadeniz bölgesinde Artvin civarında Kuvarshan yatağı, GÜmüşhane civarında Fol madeninde (Alacadağ bölgesi), Tokat Artova Karaoğlu köyünde, Tokat Tanova’da, Yaylalı Karamazı’nda, Malatya Çanakçı’da krom yataklarıyla ilişkili olarak Kef dağında, İskenderun güneyinde Kızıldağ’da nabit bakır bulunur.
Dünyada bakır oluşumları, ABD, Almanya, İsviçre, Zambiya, Şili, Rusya ve İtalya’dadır.
Platin (Pt) Özellikleri
Platin içeren izomorf karışımların çokluğu nedeniyle en çok rastlanan poliksenin ismini alır. Bunun içinde %80 – 88 platin, %9 -21 Fe, izomorf karışım halinde %7’ye kadar iridyum, %1 – 2 arası potasyum, %8 Cu, %0,1 – 0,5 radyum ve çok az nikel vardır. Birincil platin grubu metal zenginleşmelerinde minumum işletme tenörü 5 – 10 gr/t (ppm)’dir. Kristal sistemi kübik olup tabiatta düzgün olmayan taneler halinde bulunur.
Urallarda bulunan platin minerallerinin bir tanesi 427,5 gr gelmiştir. Poliksenin rengi Ag beyazı olup Fe’ce zengin platinler ise koyu griden çelik siyahına kadar değişir. Çizgi rengi metalik çelik grisi. Sertliği 4 – 4,5 ve iridyumca zenginlerde sertlik 6’ya kadar çıkabilir. Dilinimi yoktur. Yoğunluğu, saf platinin 21-5, poliksenin 15 – 19 arasındadır. Platin en ağır elementlerdendir. DIş görünümü Fe ve Ag elementlerinin görünüşüne benzer. Yoğunluk, sertlik ve üfleçte erimesi ile bu elementlerden ayrılır. Yalnız kral suyunda çözünür ve oksitlenmez.
Platin; Ag ve Au’dan daha serttir. Onlardan daha kolay ince levhalara dönüştürülür. Poliksenle iridyumlu platin daha çok dunitlerin ( harzburjit ve olivin + proksen) içinde bulunur. Pt mineralleri krom spinallerde yaygındır. Platin; pirotin, kalkopirit, permuntin gibi sülfid mineralleriyle birlikte görülür. Ergime noktası 1774 ºC’dir ve elektriği iyi iletir.
Platinyum çoğunlukla ultrabazik kayaçlarda özellikle dunitlerde olivin, kromit, proksen ve magnetitle birlikte oluşur.
Elektroteknikte, kimyada, mücevhercilikte, dişçilikte, ameliyat aletlerinde ve fotoğrafçılıkta önemi büyüktür.
Türkiye’de Fethiye – Kızılçay‘da bulunduğu söylenir. Güney Afrika, ABD, Peru, Kanada ve Kolombiya’da işletilen yatakları vardır.