Pentlantit (Ni,Fe)9S8 Özellikleri
Bileşiminde Fe:Ni = 1:1 kadardır. Ni yerini %4 – 2,5 arasında Co alabilir. Kübik sistemde kristallenir. Güzel kristallerine rastlanmaz. Rengi yeşilimsi siyah, yoğunluğu 4,5 – 5 ve sertliği 3.5 – 4,5’dir. Kuvvetli metalik parlıklığında olup kırılgandır. Dilinimi okdaeder yüzeylerine göre güzeldir. Üfleçte siyah manyetik damlalar oluşturur. Pentlandit içeren cevherler nikel üretiminin kaynağını teşkil ederler. Ultrabazik kayaçlara bağlı sülfid cevherleri içinde görülür. Dünya nikel üretiminin %90’ı sülfitli (CuNi) cevherlerinden elde edilir.
Teknikte özel alaşımların elde edilmesinde, kaplama işlerinde ve alet yapımında kullanılır.
Türkiye’de Orhaneli – Yabköy, Divriği Güneş Alipınardere, Divriği Handeresi, Kangal Yenice, Sivas Kavakdere, Bitlis Hizan Hançerli, Elazığ Ergani bakır yatağında, Hatay Kızıldağ da ultrabaziklerde pentlantit görülür.
Kalkopirit (CuFeS2) Özellikleri
En önemli Cu cevheridir. %34,57 Cu, %30,54 Fe, %34,89 S içerir. Ayrıca her zaman, içinde Ni, Co, Au, Ag bulunur. Tetragonal sistemde kristallenir. Rengi yeşilimsi tona sahip sarı veya pirinç sarısıdır. Çizgi rengi yeşilimsi siyah, sertliği 3,5 – 4, yoğunluğu 4,1 – 4,3 olup, kırılgandır. Tamamen opak bir mineraldir. Metal parlaklığına sahip güzel dilinimi vardır. (111) yüzeyinde ikizlenme görülür. Çoğunlukla düzensiz taneler ve kompak yığınlar halinde bulunur. Böbreğimsi ya da üzüm salkımı şeklinde kolloidal sistemlerle oluşmuş yapısına da rastlanır. Oksidasyon dolayısıyla daha sarı hale gelme olağandır.
Sertliğinin düşük olması ile pirtten, ferromagnetizma özelliğinin olmaması nedeniyle protinden ve her ikisindende çok belirgin sarı rengiyle ayrılır. Küçük taneleri altına benzeyebilir ancak kalkopirit daha sert ve kırılgandır. altın cıva ile amalgam oluşturur.
Bir çok sülfid cevherleri kalkopirit içerir fakat önemlileri hidrotermal veya metasomatik kökenli olanlardır. Polikristalin topluluklar halinde mafik ve ultramafik kayaçların damarlarında oluşur. Ayrıca pegmatit damarlarında, kontakt metamorfik çökellerde ve saçınımlı (dissemine) olarak şisti kayaçlarda oluşur. Diğer bir oluşum şekli yarı denizel volkanik kökenli damarlardır. Metamorfize masif sülfit yataklarında da önemli miktarda kalkopirit bulunabilir. Kalkopirit bozunarak malahit, azurit ve kalkosine dönüşür.
En çok pirinç yapımında, gemi inşaatlarında, elektrik ve kimya endüstrisinde ve alaşımların yapımında kullanılır.
Türkiye’de Artvin Göktaşı Boçka Hopa Şavşat, Giresun Bulancak Espiye, Trabzon Yomra Sürmene, Elazığ Maden Ergani, Kastamonu Küre, Rize Çayeli ile Siirt Maden Köyü’nde bulunur.
Dünyada ise Şili, ABD, İspanya, İskoçya, Güneybatı Afrika ve Almanya’da geniş yayılımı vardır.
Mavsonit (Cu7FeSnS4) Özellikleri
Tetragonal sistemde kristallenir. Rengi çelik grisi ve sertliği 3,5 – 4’dir. Opak ve aniztrop bir mineraldir. Malatya Çanakçı’da bulunur.