Stannit (Cu2FeSnS4S10) Özellikleri
%29,5 Cu, %13,1 Fe, %27,5 Sn, %29,9 S bulundurur. %3 antimuan, %1,5 kadminyum, %2 Pb, %1’e kadar Ag içerebilir. Tetragonal sistemde kristallenir. Krisyal yapısı kalkopirite benzer. Rengi, taze yüzeylerinde karakteristik zeytin yeşili tonda ve çizgi rengi siyahtır. Yoğunluğu 4,2 – 4,5 iken sertliği 3 – 4 arasında ve kırılgandır. Dilinimi (110), (001)’e göre dilinimlidir. Metalik çubuk parlaklığındadır ve kolay matlaşır. Daima opaktır ve ifleçde aktif kömürle ergir ve beyaz kalay oksit sublimatı verir. Yaygın değildir.
Hidrotermal kalay yataklarında bulunur. Yine kalay wolfram yataklarında kassiterit, kalkopirit, sfalerit, wolframit, kazalitle birlikte bulunur.
Türkiye’de Bursa civarında, Soğukpınar’da görülür.
Kübanit (CuFe2S3) Özellikleri
Ortorombik sistemde kristalleşir. Genellikle kalkopiritle birlikte bulunur ve rengi pirinç bronz sarısıdır. Yoğunluğu 4,03 – 4,18 iken sertliği 3,5 ve belirsiz dilinimlidir. Bazen kalkopirit içinde yıldız şeklinde ayrılımlar oluşturur. Yüksek sıcaklıkta 250 ºC’de kalkopirit (CuFeS2) ve Pirrotin (FeS)’e ayrılır. Kuvvetli metalik parlaklığa sahip ve kuvvetli magnetik bir mineral olup pirotine çok benzer.
Türkiye’de Ergani’de, Bayburt Magmutköy’de, Divriği Güneş’de, Ağpınar, Handeresinde ve Uludağ’da varlığı saptanmıştır.
Vurtzit (β – ZnS) Özellikleri
Kristal sistemi hegzagonaldır ve vurtzitin yapısı kolaylıkla safeleritten türetilebilir. Rengi sarı ile kahve – siyah arasında değişir. Çizgi rengi renksiz, sarı kahverengi arasındadır. Yoğunluğu 4 – 4,3’dür. (1010)’a paralel güzel dilinimli, (0001)’e paralel dilinimi belirgindir. Safelerite göre çok az rastlanır ve Çinko sülfidin 10120 ºC’nin üzerinde kararlı olan ikinci bir modifikasyonudur.
Genellikle kimyasal bileşimi sfaleritle aynıdır. Farklı olarak daha fazla kadminyum, faka daha az Fe ve Mn içerir. Şeffaflık, sertlik, ışığı kırma indisi gibi fiziksel özellikleriyle benzerlik gösterir. Kristal şekilleri genellikle pramidal, kısa sütun ve levhamsıdır. Ayrıca kabuğumsu, ışınsal, kolloidal kütleler halindedir.
Zinober (HgS) Özellikleri
Bileşimi %86,2 Hg, %13,8 S’dir. Trigonal sistemde kristallenir. Kahverengi veya siyah oksidasyon ile kurşun gri rengi gösterir. Kırmızı rengi ile tanınır. Yoğunluğu 8,02 – 8,20 iken sertliği 2 – 2,5 ve elektriği iletmez. Doğada küçük taneler ve toprağımsı yığışımlar halinde bulunur. Elmas parlaklığındadır. Yalnız düşük sıcaklıklarda oluşan hidrotermal yataklarda bulunur.
Genellikle; pirit, antimonit, realgar bazen de sfalerit ve arsenopiritle beraber görülür. Kral suyunda derişik alkali sülfitlerde çözünür.
Sıcaklık su kaynakları ve genç volkanik kayaçların yakınında damar dolguları veya serpinti halde ve plaser yataklarında bulabilir.
Civanın yegane kaynağıdır. Altının toz halinde toplanmasını sağlar. Kibrit, termometre ve muhtelif fizik gereçleri yapımında kullanılır. Genelde elektrik aletlerinde, dişçilikte, tarımda, kimya sayasinide, bilimsel aletlerde ve kontrol cihazlarında kullanılır.
Türkiye’de Karaburun’dan Niğde’ye doğru uzanan hat üzerinde görülür. Uşak Banaz, İzmir Ödemiş Karaburun, Manisa Alaşehir, Balıkesir Savaştepe, Konya Sızma, Biga Bodulköy ve Aksaray’da Hg oluşumları mevcuttur.
Dünyada ise en önemli cıva yatakları İspanya, Yugoslavya, ABD, İtalya ve Rusya’dadır.