Sismoloji ve Deprem Tanımı ve İncelenen Konular
Sismoloji, depremlerin nedenlerini, meydana geldiği yerleri, büyüklüklerini ve etkilerini inceleyen bir bilim dalıdır. Sismoloji, yer kabuğu hareketlerini ölçerek, depremlerin doğasını ve nasıl meydana geldiğini anlamaya çalışır. Bu bilim dalı, dünya çapında depremlerin kaydedildiği bir ağ sayesinde çalışır.
Sismolojinin bir diğer önemli konusu, dünya çapındaki volkanların patlamalarını ve hareketlerini izlemektir. Bu da, depremlere ve volkanik patlamalara neden olan yer kabuğundaki hareketlerin daha iyi anlaşılmasına yardımcı olur.
Sismoloji deprem bilimi demektir. Günümüzde sismoloji çok farklı alanlarda faaliyetler göstermektedir. Bu faaliyetlerin amacı;
1- Deprem dalgalarını kaydetmek,
2- Bu kayıtları kullanarak dalgaların yerküre içerisinde ne şekilde yayıldıklarını ortaya çıkarmak,
3- Deprem dalgaları kullanarak yerküre yapısını ortaya çıkarmak,
4- Depremin büyüklüğü ile ilgili gerekli parametreleri belirlemek,
5- Deprem kaynağının mekanizmasını ortaya çıkarmak,
6- Depremin önceden kestirilmesi için gerekli çalışmalar yapmak,
7- Deprem zararlarını en aza indirgemektir
Yerküre içindeki bir kaynaktan ani olarak çıkan titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak geçtikleri ortamı ve yeryüzünü sarsma olayına deprem denir. Başka bir deyişle, yer altındaki bir noktadan çıkan enerjinin sismik dalgalar şeklinde yayılması ve bu dalgaların geçtikleri ortamları sarsması olayına deprem adı verilir.
Depremlerin Sismoloji Açısından Tanımı ve Oluşum Nedenleri
Deprem, yer kabuğunun içinde meydana gelen titreşimlerdir. Bu titreşimler, yüzeyde büyük bir enerji dalgası yaratır ve bu dalgalar toprağı, binaları ve diğer yapıları sallayabilir. Depremler, yer kabuğunun hareketleri sonucu oluşur ve en sık yer kabuğu levhalarının birbirine sürtünmesi sonucu gerçekleşir.
Yer kabuğundaki levhalar birbirine sürtündükçe, enerji birikir ve sonunda bir deprem meydana gelir. Bu enerji serbest kalır ve yüzeye doğru dalgalar halinde yayılır. Bu dalgalar, yer yüzeyindeki yapıları, insanları ve hayvanları etkileyebilir.
Yeraltındaki bir noktadan çıkan enerjinin küresel şekilde yayıldığı gösterilmektedir. Deprem oluştuğu yere odak adı verilir. Odak noktası yerin içinde depremin enerjisinin ortaya çıktığı noktadır. Bu noktaya odak noktası (Hiposantr) veya iç merkez de denir.
Gerçekte, enerjinin ortaya çıktığı yer bir nokta olmayıp bir alandır, fakat pratik uygulamalarda nokta olarak kabul edilmektedir. Odak noktasına en yakın olan yer üzerindeki noktadır. Burası aynı zamanda depremin en çok hasar yaptığı veya en kuvvetli olarak hissedildiği noktadır. Odak noktasının yeryüzündeki izdüşüm noktasına Episantr veya dış merkez adı verilir.
Aslında bu, bir noktadan çok bir alandır. Depremin dış merkez alanı depremin şiddetine bağlı olarak çeşitli büyüklüklerde olabilir. Bazen büyük bir depremin odak noktasının boyutları yüzlerce kilometreyle de belirlenebilir. Bu nedenle Episantr Bölgesi ya da Episantr Alanı olarak tanımlama yapılması gerçeğe daha yakın bir tanımlama olacaktır. Depremde enerjinin açığa çıktığı noktanın yeryüzünden en kısa uzaklığı, depremin odak derinliği olarak adlandırılır.
Sismoloji Ölçeklerinde Depremlerin Etkileri ve Önlemler
Depremler, can ve mal kaybına, yıkıma ve geniş çaplı hasara neden olabilir. Bu nedenle, deprem önleme ve hazırlık çalışmaları oldukça önemlidir. Deprem sırasında yapılacak ilk şey, hemen açık alana çıkmaktır. Açık alanda olmak, düşen binaların ve diğer yapıların zararından kaçınmanızı sağlar.
Ayrıca, deprem öncesinde evlerin ve binaların güçlendirilmesi, depreme dayanıklı yapıların inşa edilmesi de önemlidir. Deprem yönetmeliğine uygun yapılar, deprem sırasında daha az hasar görür ve can kaybı riski de azalır. Depremlerin etkileri, sadece deprem sırasında değil, sonrasında da devam edebilir. Deprem sonrasında, yapıların ve altyapının hasarı incelenmeli ve onarılmalıdır. İnsanların hayatını tehlikeye atacak risklerin önlenmesi, hastaneler ve acil durum hizmetleri gibi kuruluşlarda hazır olmalı.
Depremler değişik şekillerde sınıflandırılabilir;
A – Sismoloji ölçeklerinde Oluş mekanizmalarına göre ;
- Çöküntü depremler
- Volkanik depremler
- Tektonik depremler
Sismolojinin ilgi alanına giren tektonik depremlerdir. Sismoloji bu depremleri inceleyerek; depremlerin yerini, parametrelerini ve oluşum mekanizmasını çözmeye çalışır.
B – Derinliklerine göre
- Sığ depremler (0-70 km)
- Orta derin depremler (70-300 km)
- Derin depremler (300-700 km)
C – Episantr uzaklığına göre
- ∆=1-10° Lokal (yerel)
- ∆=10°-20° Orta alan
- ∆>20° Telesismik (Uzak alan depremler)
Burada, ∆; episantr uzaklığını göstermekte olup, 1° yaklaşık 111.111 km ye karşılık gelmektedir.
D – Büyüklüğüne göre
- Çok çok şiddetli ( M³0 )
- Çok şiddetli ( 7.0£M<8.0)
- Şiddetli ( 6.0£ M <7.0 )
- Orta şiddetli ( 5.0£ M < 7.0 )
- Hafif şiddetli ( 4.0£ M<5.0 )
- Çok hafif Şiddetli ( 3.0£M<4 )
- Çok çok hafif şiddetli ( M<3.0)
Burada, M; depremin magnitüdünü yani aletsel büyüklüğünü göstermektedir.
Bir sismoloji depremin parametreleri
- Oluş zamanı
- Episantr (Dış Merkez), hiposantr (İç Merkez)
- Derinlik
- Büyüklük (Magnitüd) şeklinde sıralanabilir.
Depremler, özellikle deprem riski yüksek olan bölgelerde yaşayan insanlar için büyük bir tehdit oluşturur. Bu nedenle, deprem öncesi ve sonrası hazırlık çalışmaları yapmak önemlidir. Deprem öncesi, acil durum çantaları hazırlanmalı, acil çıkış yolları belirlenmeli ve aile bireyleriyle birlikte bir toplanma noktası belirlenmelidir.
Deprem sonrası, yardım ekipleri ve gönüllüler hızla harekete geçmeli ve hasarın tespit edilmesi, yaralıların ve kayıp olanların aranması, hayatta kalmak için gerekli olan temel ihtiyaçların karşılanması gibi konularda çalışmalar yapılmalıdır.
Sonuç olarak, sismoloji ve deprem bilimi, dünya çapında önemli bir alandır. Depremlerin nedenlerini, etkilerini ve önlemlerini anlamak, insanların hayatını kurtarmak için önemlidir. Deprem riski yüksek olan bölgelerde yaşayan insanların, deprem öncesi ve sonrası hazırlıklar yapmaları ve depreme dayanıklı yapılar inşa edilmesi, can kaybını ve hasarı minimize etmek için hayati öneme sahiptir.