Kristal boyutunu etkileyen faktörler

Derinlik, yarı derinlik ve yüzey kayaçlarını birbirinden ayırmak için kullanılan en
önemli kriter, dokusal bir özellik olan kristallenme derecesidir. Kristallenme derecesi, bir magmatik kayaçtaki kristaller ile hamur (matriks) arasındaki göreceli miktarı ifade eder. Kayaç tamamen kristalli (holokristalin), kısmen kristalli (hipokristalin) ve tamamen camsı (holohyalin) olabilir. Tamamen kristalli ise derinlik veya yarı derinlik (bazı damar kayaçları hariç), kısmen kristalli ve/veya camsı ise yüzey kayacı olur.

Magmatik kayaçların dokusunu üç faktör biçimlendirir:

• Magmanın soğuma hızı

• Magmadaki silikat miktarı

• Magmadaki çözünmü gaz miktarı

 

Magmatik kayaçlarda yüzeysel ayrışmaya bağlı olarak, eksfoliasyon yapısı (soğan
kabuğu şeklindeki ayrışma) ile özellikle granitik kayaçlarda arenalaşma gözlenebilir.
Magmatik kayaçların kırık ve çatlaklarında dolaşan hidrotermal sıvılar ana kayaçta farklı alterasyon zonları oluştururlar ve bu zonlar da ikincil mineral dolguları ve cevher mineralleri görülebilir. Ayrıca buralarda yoğun bir şekilde, sarımsı, yeşilimsi veya kahvemsi türde renklenmiş alterasyon haleleri de görmek mümkündür.

Kayaçlara vücut vermiş magmanın sıcaklığı çoğu kere kabaca tahmin edilebilir. Ancak, bazı durumlarda bu işlem oldukça karmaşık yöntemler kullanılarak tahmin edilmeye çalışılır. Jeotermometreler (kayacı oluşturan mineral veya minerallerin kristallenme özelliğinden ya da kimyasal bileşenlerinden itibaren kalibre edilmiş) veya laboratuar ortamında yapılan ergitme ve kristallenme deneyleri bu karmaşık işlemin birer parçasıdır.

 

Asidik magmalar kıtasal kabuğun bölümsel ergimesinden itibaren oluştuklarından sıcaklıkları bazik magmalara göre daha düşüktür (580-870 °C). Buna karşın, genellikle üst mantodan türeyen bazik magmaların sıcaklıkları çok daha yüksektir (1100-1250 °C).

Bazalt ~ 1500-1300 °C,

Andezit ~ 900-1100 °C,

Dasit-riyolit ~ 600-800 °C.

Bir önceki yazımız olan Magmatik Kayaçlarda Doku Tanımlama ve Sınıflandırma başlıklı makalemizde afanitik doku, kristallenme derecesi ve mineral biçimleri hakkında bilgiler verilmektedir.