Kompaksiyon nedir?
Kompaksiyon; nemli zeminin, tabaka tabaka (0.2 metre – 0.4 metre gibi) serilerek, silindirleme, vibrasyon (titreşim) uygulama, tokmaklama gibi işlemlerle sıkıştırılmasına kompaksiyon denir. Bu işlemlerle, zemin taneleri daha az boşluklu yerleşerek (boşluklar azalır), zeminin boşluk oranı azaltılır. Zemin taneleri ve taneler arasındaki su pratik olarak sıkışmazdır. Sıkışma boşluklardaki havanın sıkışması veya dışarı çıkması ile boşlukların azalması sonucu olur. Sıkışma kısa sürede (ani) olur.
Yol, havaalanı, toprak baraj, toprak dolgu inşaatlarında zemin belli bir kalınlıkta serilerek, belli bir su içeriğinde, uygun bir sıkıştırma aracı ve bir kaç geçiş ile sıkıştırılır. Diğer yandan serbestçe dökülen ve hiçbir sıkıştırma uygulanmayan dolgular, gevşektirler.
Kompaksiyon genel olarak şu yararlar sağlar;
- Zeminin taşıma gücü arttırılır.
- Zeminin geçirimliliği azaltılır, zemine daha kararlı bir yapı kazandırılır. Böylece zeminin su alarak, hacim değişikliklerine uğraması azaltılır.
- Zeminin sabit, hareketli, dinamik yükler altında yapacağı oturmalar, çökmeler azaltılır.
Kompaksiyon (Proktor) Deneyi
Sıkıştırılmış (kompaksiyona tabi tutulmuş) bir yaş zeminde, kompaksiyon (sıkıştırılmışlık durumu) ölçüsü, o zemine ait kuru yoğunluktur. Sıkıştırılmış bir yaş zemine ait kuru yoğunluk ne kadar büyükse, o yaş zemin o kadar iyi sıkıştırılmış demektir. Sıkıştırılmış bir zemin için yaş ve kuru yoğunluklar yazılıp birbirine bölünürse, kompaksiyonun temel bağıntısı elde edilir.
Proctor (1933), sıkıştırılmış bir yaş zeminde, su içeriği ile o zemine ait kuru yoğunluk arasında bulunan ilişkiyi ortaya koymuştur.
Bir zemin, sabit (belli) bir kompaksiyon enerjisi ile değişik su içeriklerinde sıkıştırıldığında; artan su içeriği ile kuru yoğunluğu önce artmakta, maksimum bir değere ulaşmakta, sonra da azalmaktadır.
Bu ilişki şöyle açıklanabilir; 1. bölgede, zeminde yeterli su bulunmadığı için, sürtünme kuvvetlerinden yerleşmek üzere hareket etmeleri, taneler arası sürtünme kuvvetlerinden dolayı zordur.
Zira, su taneler arası bir tür yağlama etkisi yapmaktadır. 3. bölgede zeminde fazla su bulunduğundan ve suyun da pratik olarak sıkışmaz olmasından dolayı, yine zeminin boşluk hacmi fazla azaltılamamaktadır. 2. bölgede sıkışma en yüksek olmakta, kuru yoğunluk maksimum değere ulaşmaktadır.
Kuru yoğunluğun (diğer bir deyişle sıkıştırmanın) en yüksek olduğu (maksimum kuru yoğunluk) durumdaki su içeriğine, optimum su içeriği denilir. En iyi sıkıştırma, optimum su içeriğinde elde edildiği için, arazideki sıkıştırma; sıkıştırılacak zeminin optimum su içeriğine sahip olması sağlanarak yapılır. Bir zeminin optimum su içeriği, laboratuvarda yapılan Proktor Kompaksiyon Deneyi ile belirlenir.