Tümüyle olgun bir toprağın oluşması yüzlerce ya da binlerce yıl alırken, oluşumun hızını aşan her toprak kayına tehlike olarak bakılır. Benzer biçimde toprak verimliliğinde olan bir azalma, özellikle toprakların yalnızca alt sınırlara yakın olduğu dünyanın kimi bölgelerinde endişe kaynağıdır.
Fiziksel ya kimyasal olgunlardan kaynaklanan aşınmayla toprak kaybı ya da toprak verimliliğinde olan bir azalmaya birlikte toprak bozulması denir.
Dünya Kaynakları Enstitüsü tarafından yapılan inelemelere göre 1945 ve 1990 yılları arasında dünya topraklarının %17’si bir dereceye kadar insan etkinliklerinin bir sonucu olarak bozulmuştur. Bu oran Kuzey Amerika’da sadece %5,3 olurken dünyanın diğer bölgelerindeki toprak bozulmasının çok daha yüksek değerlere ulaştığı hesaplanır. Her biri birbirleriyle ilişkili ama ayrı birkaç süreç olan üç tür toprak bozulması bilinir; bunlar aşınma, kimyasal bozulma ve fiziksel bozulmadır.
Toprak Aşınması
Birçok toprak aşınmasının nedeni rüzgar ve akarsulardır. Aşınma elbette ki süregelen doğal bir süreçtir. Ancak çoğunlukla yavaş geliştiğinden toprağı oluşturan süreçlere katılır. Ne yazık ki bazı insan etkinlikleri ile önceden ortamda olmayan öğeler sisteme girerek sorunlar yaratır. Bu insan etkinliklerine örnek olarak doğal bitki örtüsünün sürülmesi ve hayvanların aşırı otlanması gibi tarım uygulamalarıyla ortadan kalkması, yakılacak odunlar için yapılan aşırı tüketim ve kereste üretimi için ağaçların ortadan kaldırılması verilebilir. Yüzeyde açığa çıkmış toprağın aşınması bitki örtüsüyle kaplı topraktan daha kolaydır.
Sabanla sürülerek toz haline getirilmiş toprağın rüzgarla nasıl kolayca aşındığı 1930’lu yıllarda ABD’nin batısında geniş bir bölgede milyonlarca ton üst toprağın yitirilmesiyle kendini göstermiştir. Özellikle büyük Ovalar da yer alan birkaç eyalette kuraklık etkili olurken rüzgar da açıktaki toprakları aşındırmıştır.
Gerçekten de adını aldığı John Steinbeck’in Gazap Üzümleri romanında ölümsüzleşen göçmen çiftlik işçileri. Bunun ötesinde o bölgede 1936 ve 1937’de 140’dan fazla olmak üzere büyük toz fırtınaları geçirmiştir. 1934’te büyük fırtınalardan biri 3.5 milyon kilometre kareden daha geniş bir alanı kaplamış ve milyonlarca ton toprağı daha da doğuya, çökeldiği Doğu Sahiline ve Atlas Okyanusu’nda 480 kilometre açıktaki gemilere kadar taşımıştır.
Rüzgar özellikle açıktaki topraklar gibi kimi alanlarda etkili olurken akarsuların çok daha fazla aşındırma gücü vardır. Bazı topraklar, kanallarla sınırlı olmayan suyun geniş, hafif eğimli bir alanın üzerindeki ince toprak katmanlarını aşındırdığı örtü aşınmasıyla uzaklaştırılır. Akarsu aksine küçük, tekne benzeri kanallar oyduğunda derecik aşınması gelişir. Bu kanallar sabanla yarılarak uzaklaştırılacak denli sığ olursa derecikler adını alır, yaklaşık 30 santimden daha derin olduğunda ise sürülemez ve kanal adını alır.
Toprağın aşınması değişmez biçimde tarım ya da kerestecilik işlemleri için tropikal yağmur ormanlarının yok edilmesi sonrasında çoğalır. Her durumda yüzey daha çok yağmur suyu alır, kanallar daha yaygın hale gelir ve geniş tutma kapasitesine sahip ağaçlar bulunmadığından dolayı sık taşkınlar olur. ABD’nin doğusunun büyük bölümü gibi daha az nemli bölgelerde ağaçlık alanları açmak en azından başlangıçta hızlanan bir aşınmayla sonuçlanır.
Birkaç bölgede incelenen göl çökelleri, etkinliklerle kaplı bir alanda hızlı aşınmanın olduğu yılların ağaçların temizlenmesi izlediği ve sonra da belirgin biçimde düştüğünü gösteriyor. Buna rağmen oluşturan süreçler değişmeden kalır ve elbette ki toprak kimyasal ya da fiziksel açıdan da bozunmazsa toprak verimli kalır. Ancak kayıp hızı yenilenme hızını geçerse en verimli toprak katmanı olan A düzeyi ortadan kalkarak yerine çok daha az verimli olan B düzeyi gelir.
Toprak aşınmasının yüksek hızlarda olması açıkça sorun olduğu halde bir takım ek sonuçlar da getirir. Birisi aşınmış toprağın başka yerlere bu arada şoselere ya da derelere ve nehirlere taşınma olasılığıdır. Ayrıca kanallarda ve sulama hendeklerinde çökeller birikirken gübreler ve zararlı öldürücüler, su yollarına ve göllere taşınır.
Geçmişte özellikle 1930’lu yıllarda yaşanan toprak aşınması sorunları, fedeal ve eyalet yetkililerini tarım alanlarındaki toprak aşınmasını azaltmaya yönelik yöntemlerin geliştirilmesi için harekete geçirmiştir. Etkili olduğu kanıtlanmış olan sırayla ekilme, yamaca paralel sürme, şeritler halinde ekilme ve teraslama yöntemlerinin tümü günümüzde de halen kullanılır. Ayrıca aşınmayı engellemek için hasat edilen tarlalarda arta kalanların bırakıldığı sürülmeden ekilme de geçerli bir yöntemdir.