Cevher Tenörü ve Rezervi

Bir cevher kütlesi içindeki metal çokluğuna (konsantrasyonuna) o kütlenin tenörü denir ve genellikle ya % ile yada ppm (parts per million = 1/1 000 000) olarak ifade edilir. Konsantrasyonları saptamak için yapılan işleme “ analiz ” (assaying) denir. Çeşitli ekonomik ve bazı politik düşünceler, bir cevher kütlesinden üretilebilecek en düşük cevher tenörüne karar vermede etkili olur. Bu en düşük tenöre “ cut – off ” tenörü (cut off grade) denir. Cevherleşme seviyesinin tedricen temel (background) değerlerine azalma gösterdiği cevher kütlesi sınırlarını ortaya koymak amacıyla pek çok örnek toplanmalı ve analiz edilmelidir.

Bu yolla bulunan sınırlara “ analiz limitleri ” (assay limits) denir. Bu sınırlar tamamıyla ekonomik olarak saptandığından, hiçbir jeolojik özellik tarafından ortaya konulmayabilir. Eğer ürün için verilen fiyatlar artarsa o zaman cut-off tenörü muhtemelen azalabilir ve böylece cevher rezervlerinin rezerv miktarı (tonajı) artar. Bu da tüm cevher kütlesinin tenörünün düşmesinde etkili olur. Böylelikle eğer günlük üretim miktarı aynı kalırsa, o zaman madenin ömrü artar.

Cevher minerallerinin içinde bulunduğu kayaç topluluğu hacim veya ağırlığına o cevherin rezervi denir. Rezerv için cevherli kütlenin üç boyutlu olarak ortaya konması yani geometrisinin ortaya çıkarılması gerekmektedir. Cevher kütlesinin ortaya çıkarılması ve çalışılmasında, maden jeoloğu çoğu kez cevher rezervlerini üç sınıfa ayırır. Görünür (proven), muhtemel (probable) ve mümkün (possible) rezervler. Görünür cevher öylesine örneklenmelidir ki onun şekli, rezervi ve ortalama tenörü belirli sınırlarla kesin olabilsin. Cevher kütlesi içinde bir başka yerde sondajdan ve geliştirme çalışmalarından örnekleme o kadar doğru olmayabilir. Fakat, cevher kütlesinin rezerv ve tenörü hakkında oldukça emin olunabilecek yeterli bilgi sahibi olunabilir. Bu zaman muhtemel rezerv söz konusudur.

Arama çalışmaları esnasında, cevherin sadece kısmen arınmış bölge içinde yayıldığına işaret eden yeterli bilgimiz olabilir. Bu da cevherin belli bir hacim ve tenörü içerdiği mümkün cevher miktarını verebilir. Pek çok ülkede, yukarıdaki sınıflama veya benzer sınıflamalar milli birer tanım veya yasal kavramalardır. Uygulama yapan jeolog her ülkedeki tanımları tam anlamıyla bilmeli ve bunları doğru kullanacağından emin olmalıdır

Tenör, cevher kütlesinden cevher kütlesine değişiklik gösterir. Açıkça tenör ne kadar düşükse, bir ekonomik yatağı sağlayan cevher rezervi yada tonajı o kadar büyüktür. Teknolojik gelişmeler ile “ atık ” denilen ve kazanılamayan cevher, kazanılabilir cevhere dönüştürülebilir. Örneğin “ Solvent Extraction ” kullanımı, Zambiya'daki Nchanga Consilidated Bakır Madeni'nin 9 milyon tonluk atıklarından (tailing) 80 000 ton Cu üretilmesine olanak sağlamıştır. Eğer benzer cevher kütleleri ile karşılaştırmak mümkün oluyorsa, Baş Tenör' ün (Head grade) ne olacağını da hesaplamak gereklidir. Baş Tenör ; değirmene yani cevher zenginleştirme tesisine ulaştırılan cevherin tenörüdür.

Çoğunlukla, Baş Tenör diğer katkılar nedeni ile ölçülen cevher tenöründen daha azdır. Diğer katkılar ile, maden üretimi esnasında cevherin içine cevhersiz yan kayaç parçalarının elde olmayan veya kaçınılmaz biçimde katılması kastedilmektedir.

Bir önceki yazımız olan Cevherlerin Yapısal ve Dokusal Özellikleri başlıklı makalemizde cevherlerin dokusal özellikleri, cevherlerin yapısal özellikleri ve nodüler yapı hakkında bilgiler verilmektedir.