Bizmutinit (Bi2S3) Özellikleri
Genellikle pirit, sfalerit ve kalkopirit gibi diğer minerallerle birlikte hidrotermal damarlarda ve düşük sıcaklıktaki tortul yataklarda bulunur. Bazı metamorfik kayaçlarda da bulunabilir. %81,2 Bi, %18,8 S’den oluşur. Ortorombiksistemde kristallenir. Kurşun grisi tona sahip beyaz renkli, ekseriye sarı veya muhtelif renk gösterebilir.
Çizgi rengi parlak gri, yoğunluğu 6,8 – 7,2 ve sertliği 2’dir. Uzun çubuğumsu kristaller halinde oluşur ve dilinimi güzeldir. Üfleçde kolayca ergir ve nitrik asitte çözünür. Daha çok yüksek sıcaklıklarda oluşmuş hidrotermal yataklarda bulunur. Nabit gümüş, kuvars, kalkopirit, nabit altın, topaz, pirit, galenit mineralleriyle rastlanır. Tek başına pek görülmez.
Kolay eriyen alaşımlarda, top ve kozmetik sanayiinde ve perparat yapımında, elektrik sigortası tellerinin yapımında kullanılmaktadır. Yıldızeli, Esbiye Lahanos’da, Bursa Uludağ’da, Divriği Dumluca ve Efendidere’de, Kevik ve Balya’da bulunur. Bolivya, Rusya, Peru’da büyük yatakları vardır.
Bizmutinit yaygın bir mineral değildir ve halk tarafından iyi bilinmez. Bununla birlikte, ilginç kimyasal bileşimi ve belirli cevher yataklarında bulunması nedeniyle mineral toplayıcıların ve jeologların ilgisini çekmektedir.
Pirit (FeS2) Özellikleri
Hematit veya manyetit gibi diğer mineraller kadar değerli olmasa da bazen bu amaçlar için çıkarılır. Pirit, çekici görünümü ve çeşitli jeolojik ortamlarda bulunması nedeniyle mineral toplayıcıların da ilgisini çekmektedir. %46,6 Fe, %53,4 S içerir ve paramanyetik özellik gösterir. Kübik sistemde kristallenir. Rengi açık prinç sarısı, grimsi kahverengi, koyu kahverengidir.
Çizgi rengi siyahtır. Kenarlara paralel kombinasyon çizgileri karakteristiktir. Yoğunluğu 4,9 – 5,2 ve sertliği 6 – 6,5’dur. Kolaylıkla ayrışarak limonit ve H2SO4’e dönüşür. (110) ve (320)’a göre ikizlenir. Sülfit mineralleri içinde camı çizen kabuğu şeklindedir. ELektriği zayıf iletir. Üfleçde manyetik damlalar oluşturur. Nitrik asitte çözünür, HCl’de çözünmezler.
Pirit, hidrotermal, magmatik ve sedimanter yataklarda bulunur. Felsik kayaçlarda skarn minerali ve tali mineral halinde bulunur. Porfiri bakır yataklarının ana demir sülfid mineralidir, saçınımlı taneler halinde veya kuvars – diyorit, kuvars – monzonit bileşimli intrüzyonlardaki damarlarda oluşur. Hidrotermal damarlarda ana faz halinde görülür. Volkanojenik ve volkanosedimanter yatakların çoğunda pirit ana cevher mineralidir. Sedimanter kayaçlar içinde ışınsal yapılı, küresel görünüşlü, kongresyon halindedir.
Tek kullanıldığı yer H2SO4 üretimidir.
Pirit, Kuzey ve Güney Amerika, Avrupa ve Asya dahil olmak üzere dünyanın birçok yerinde bulunabilir. Genellikle kuvars, kalkopirit ve sfalerit gibi diğer minerallerle ilişkilidir. Nispeten yaygın bir mineraldir ve birçok kaya oluşumunda bulunabilir. Dünyada İspanya, Norveç, ALmanya, İsveç, ABD, İtalya ve Japonya’da işletilir önemli yataklar vardır.
Türkiye’de Artvin Borçka Hopa Murgul, Kastamonu Küre, Denizli Tavas, Elazığ Ergani, Giresun Espiye Trebolu, Trabzon Sürmene Yomra, Ordu Fatsa ve Siirt Şirvan Madenköy’de yatakları bulunur.
Tetradimit (Bi2Te2S) Özellikleri
%59,3 Bi, %36,2 Te, %4,5 S içerir. İzomorf karışımlar halinde az miktarda Se, Cu, Au, Pb içerir. Trigonal sistemde kristallenir. Doğada genellikle yaprağımsı, levhamsı, yığınlar halinde bulunur. Yoğunluğu 7,2 – 7,9 ve sertliği 1,5 – 2’dir. Genellikle (0112)’e göre ikizlenme ve dördüzlenme gösterir. Rengi çelik grisidir ve kuvvetli metalik parlaklığa sahiptir. Dilinimi (0001)’e göre güzeldir.
İnce levhalar halinde bükülebilir ve elastiktir. Birçok makroskobik özellikleri ile molibdenite benzer. Ondan farkı, metalik parlaklığının fazla ve yoğunluğunun yüksek olması, asitlere daha fazla dayanıklılığı ve üfleçde kolay ergimesidir.
Nitrik asitte çözünür, çözeltiyi menekşe rengine boyar. Made yataklarının oksidasyon kuşaklarında ayrışır ve sarı renkte bizmut okdaeder meydana gelir.
Dünyada Meksika, Rusya Urallar’da yatakları vardır.