Döner sondaj yöntemi, baskı (yük) altında dönen bir matkabın kesici dişleri ile formasyonu parçalayarak delme işlemi gerçekleştirilen bir sondaj yöntemidir. Oluşan formasyon parçaları, dolaşım sıvısı (çamur veya su) vasıtasıyla dışarı atılır. Bu yöntemde dönme ve koparma işlemleri ön plandadır ve ilerleme baskı ve tork aracılığıyla sağlanır. Döner sondaj yöntemine çamurlu sondaj yöntemi de denilmektedir.
Döner sondaj yöntemi, sondaj sıvısının dolaşım şekline göre bünyesinde iki alt yöntemi barındırmaktadır. Bunlar;
- Düz dolaşımlı döner sondaj yöntemi
- Ters dolaşımlı döner sondaj yöntemi
Düz Dolaşımlı Döner Sondaj Yöntemi
Düz dolaşımlı döner sondaj yöntemi, sondaj sıvısının (genellikle çamur) yukarıdan aşağıya doğru dolaştığı bir sondaj yöntemidir. Bu yöntem, hızlı ve verimli bir sondaj yöntemi olmakla birlikte, sığ ve orta derinlikteki sondajlar için uygundur.
Özellikleri
- Sondaj sıvısı, pompa ile sondaj takımından aşağı doğru pompalanır.
- Sondajın sıvısı, kuyu duvarı ile takım arasındaki boşluktan yukarı çıkar ve kanallar vasıtasıyla tekrar havuza gönderilir.
- Hızlı ve verimli bir sondaj yöntemidir.
- Basit bir sondaj yöntemidir.
- Ucuz bir sondaj yöntemidir.
- Sığ ve orta derinlikteki sondajlar için uygundur.
- Sondaj sırasında kaya örnekleri alınamaz.
- Çevreye zarar verebilir.
Avantajları
- Hızlı ve verimli bir sondaj yöntemidir.
- Basit bir sondaj yöntemidir.
- Ucuz bir sondaj yöntemidir.
- Sığ ve orta derinlikteki sondajlar için uygundur.
Dezavantajları
- Derin sondajlar için uygun değildir.
- Sondaj sırasında kaya örnekleri alınamaz.
- Çevreye zarar verebilir.
Uygulandığı Alanlar
- Su sondajı
- Jeoteknik araştırmalar
- Madencilik
- İnşaat
Nasıl Uygulanır?
- Sondaj makinesi kurulur ve sondaj takımları hazırlanır.
- Sondajın sıvısı (çamur) hazırlanır ve havuzda depolanır.
- Sondajın çubuğu matkaba bağlanır ve kuyuya indirilir.
- Sondaj sıvısı, pompa ile sondaj takımından aşağı doğru pompalanır.
- Sondaj sıvısı, kuyu duvarı ile takım arasındaki boşluktan yukarı çıkar ve kanallar vasıtasıyla tekrar havuza gönderilir.
- Matkap, sondaj sıvısı ile birlikte döner ve kesici dişleri ile formasyonu parçalar.
- Oluşan formasyon parçaları, sondaj sıvısı ile birlikte yukarı taşınır ve kuyu dışarısına atılır.
- Bu işlem, istenilen derinliğe ulaşana kadar devam eder.
Ters Dolaşımlı Döner Sondaj Yöntemi
Ters dolaşımlı döner sondaj yöntemi, sondaj sıvısının (genellikle çamur) aşağıdan yukarıya doğru dolaştığı bir sondaj yöntemidir. Bu yöntem, derin ve karmaşık sondajlar için uygundur.
Özellikleri
- Sondaj sıvı, yerçekimi ve kanallar vasıtasıyla kuyu ağzına gelir.
- Sondaj sıvısı, matkap ve kuyu duvarı arasındaki boşluktan aşağıya doğru akar.
- Kuyu tabanına ulaşan sondaj sıvısı, matkap deliklerinden sondaj takımının içerisine girer.
- Pompa yardımıyla sondaj sıvısı tekrar havuzda boşaltılır.
- Derin ve karmaşık sondajlar için uygundur.
- Sondaj sırasında kaya örnekleri alınabilir.
- Çevreye daha az zarar verir.
- Daha yavaş ve daha pahalı bir sondaj yöntemidir.
- Daha karmaşık bir sondaj yöntemidir.
Avantajları
- Derin ve karmaşık sondajlar için uygundur.
- Sondaj sırasında kaya örnekleri alınabilir.
- Çevreye daha az zarar verir.
Dezavantajları
- Düz dolaşımlı döner sondaj yöntemine göre daha yavaş ve daha pahalıdır.
- Daha karmaşık bir sondaj yöntemidir.
Uygulandığı Alanlar
- Petrol ve gaz arama ve çıkarma
- Derin su sondajı
- Jeoteknik araştırmalar
- Madencilik
Nasıl Uygulanır?
- Sondaj makinesi kurulur ve sondaj takımları hazırlanır.
- Sondajın sıvısı (çamur) hazırlanır ve havuzda depolanır.
- Sondaj çubuğu matkaba bağlanır ve kuyuya indirilir.
- Sondajın sıvısı, yerçekimi ve kanallar vasıtasıyla kuyu ağzına gelir.
- Sondaj sıvısı, takım ile kuyu duvarı arasından kuyu tabanına kadar iner ve kuyuyu doldurduktan sonra matkap deliklerinden takım içerisine girer.
- Takım içerisine giren bu çamur bir pompa aracılığıyla emilerek tekrar havuza boşaltılır.
- Matkap, sondaj sıvısı ile birlikte döner ve kesici dişleri ile formasyonu parçalar.
- Oluşan formasyon parçaları, sondaj sıvısı ile birlikte yukarı taşınır ve kuyu dışarısına atılır.
- Bu işlem, istenilen derinliğe ulaşana kadar devam eder.
Düz ve Ters Dolaşımlı Sondaj Arasındaki Farklar
| Özellik | Düz Dolaşımlı Döner Sondaj | Ters Dolaşımlı Döner Sondaj |
|---|---|---|
| Sondaj sıvısı dolaşımı | Yukarıdan aşağıya | Aşağıdan yukarıya |
| Kaya örnekleme | Mümkün değil | Mümkün |
| Çevreye zarar | Daha fazla | Daha az |
| Hız | Daha hızlı | Daha yavaş |
| Maliyet | Daha ucuz | Daha pahalı |
| Karmaşıklık | Daha basit | Daha karmaşık |
| Uygun sondaj derinliği | Sığ ve orta | Derin ve karmaşık |
| Sondaj sıvısı | Genellikle çamur | Genellikle çamur, hava veya köpük |
| Sondaj çubukları | Tek duvarlı | Çift duvarlı |
Düz dolaşımlı döner sondajda, sondaj sıvısı pompa ile sondaj takımından aşağı doğru pompalanır ve kuyu duvarı ile takım arasındaki boşluktan yukarı çıkar. Ters dolaşımlı döner sondajda ise sondaj sıvısı yerçekimi ve kanallar vasıtasıyla kuyu ağzına gelir, matkap ve kuyu duvarı arasındaki boşluktan aşağıya akar ve kuyu tabanına ulaştıktan sonra matkap deliklerinden sondaj takımının içerisine girer.
Düz dolaşımlı döner sondajda sondaj sıvısı yukarıdan aşağıya doğru aktığı için kaya örnekleri alınamaz. Ters dolaşımlı döner sondajda ise sondaj sıvısı aşağıdan yukarıya doğru aktığı için kaya örnekleri alınabilir.
Düz dolaşımlı döner sondaj, sığ ve orta derinlikteki sondajlar için hızlı ve ucuz bir yöntemdir. Ters dolaşımlı döner sondaj ise derin ve karmaşık sondajlar için ideal bir yöntemdir. Sondaj sıvısının ters yönde dolaşması, kaya örnekleri alınabilme imkanı ve çevreye daha az zarar verme gibi avantajlara sahiptir. Dezavantajları arasında ise daha yavaş ve daha pahalı olması yer alır. Hangi yöntemin kullanılacağı, sondajın derinliğine, karmaşıklığına ve çevresel etkenlere bağlı olarak belirlenir.