Taban düzeyinde, dünya yüzeyi birkaç büyük levhadan oluşur ve bu levhaların hareketleri, Dünya’nın jeolojik geçmişindeki birçok olayın sebebini oluşturmuştur. Levhaların birbirinden uzaklaşması da bu olaylardan biridir ve büyük ölçüde yeryüzündeki dağ oluşumunu ve okyanus tabanının genişlemesini etkiler.
Levhaların birbirinden uzaklaşması nedir?
Levhaların birbirinden uzaklaşması, tektonik plakaların hareketi sonucu gerçekleşen bir olaydır. Levhaların hareketi, iki şekilde gerçekleşebilir. Bir levha, diğerinin altına doğru hareket edebilir (subduksiyon) veya levhalar birbirinden uzaklaşabilir (diverjans). Levhaların birbirinden uzaklaşması, genellikle okyanus tabanında meydana gelir ve Magma yüzeye yakın yerlerde yer alır. Levhaların hareketi sonucu magma yüzeye çıkarak yeni okyanus kabuğu oluşturur.
Atlas Okyanusunun suyu tamamen yok edilebilseydi, okyanusun ortasında yanardağlardan oluşan ve binlerce kilometre uzayıp giden sırtlar ve bu sırtların zirveleri boyunca da sürekli açılan yarıklar görülecekti. Kabuk bağlamış bir çizgisel yarayı andıran bu sırtlar, okyanus ortası sırtları (yayılma sırtları) olarak tanımlanmaktadır. Bu yarıklardan yükselen magma, yarığın her iki tarafında yayılmakta ve sonra da bu alanlarda katılaşmaktadır.
Levhaların birbirinden uzaklaşması nasıl gerçekleşir?
Levhaların birbirinden uzaklaşması, en çok okyanus tabanı sırtlarında meydana gelir. Okyanus tabanı sırtları, denizlerin ortasında uzanan uzun sırtlardır. Bu sırtların ortasında, magma yavaş yavaş yüzeye çıkarak, yeni okyanus kabuğu oluşturur. Levhaların birbirinden uzaklaşması, bu yeni okyanus kabuğunun oluşması ile gerçekleşir.
Levhaların birbirinden uzaklaşması, ayrıca, Kuzey Amerika ve Avrupa arasındaki Atlantik Okyanusu’nda da gerçekleşir. Bu bölgede, levhaların birbirinden uzaklaşması sonucu oluşan plaka hareketleri, İzlanda’daki volkanik faaliyetlere ve Yeni İzlanda adasının oluşumuna neden olmuştur.
Sırtlar boyunca yarıkların oluşmasına ve dolayısıyla da volkanik faaliyetlerin gelişmesine; sırtların altında, üst mantodaki birbirinden uzaklaşan konveksiyon akımı eksenlerinin varlığı neden olmaktadır. Bu konveksiyon akımları sayesinde tüm Atlas Okyanusu boyunca kuzey güney yönünde, doğudaki Afrika ve Avrasya levhaları ile batıdaki Kuzey Amerika ve Güney Amerika levhaları birbirinden uzaklaşmış olup günümüzde de bu hareketlilik devam etmektedir. Benzer şekilde Kızıl Deniz, kıtaların birbirinden uzaklaşması prensibine uygun olarak, bu alanda Afrika levhası ile doğudaki Arabistan levhasının birbirinden uzaklaşmasına bağlı olarak gelişmiştir. Birbirinden uzaklaşan levha sınırlarında sığ odaklı depremler oluşmaktadır.
Levhaların birbirinden uzaklaşmasının sonuçları nelerdir?
Levhaların birbirinden uzaklaşması, yeni okyanus kabuğunun oluşmasına ve yeryüzündeki dağ oluşumuna neden olabilir. Okyanus tabanındaki levhaların birbirinden uzaklaşması, yeni okyanus kabuğunun oluşmasına neden olur ve bu, okyanus tabanının genişlemesine sebep olur. Bu genişleme sonucu, okyanus tabanındaki levhalar birbirinden uzaklaşır ve magma yüzeye çıkar. Bu da yeni okyanus kabuğunun oluşmasına sebep olur.
Levhaların birbirinden uzaklaşması, ayrıca dağ oluşumuna da neden olabilir. Levhaların birbirinden uzaklaşması sonucu, yer kabuğunda çatlamalar ve kırıklar meydana gelir. Bu çatlamalar sonucu, yer kabuğundaki parçalar birbirinden ayrılır ve yukarıya doğru yükselirler. Bu yükselme sonucu dağlar oluşur. Levhaların birbirinden uzaklaşması, aynı zamanda depremlere de neden olabilir. Levhaların birbirinden uzaklaşması sonucu, yer kabuğunda gerilimler meydana gelir. Bu gerilimler, bazen kırılma noktasına gelir ve bu noktada depremler meydana gelir.
Levhaların birbirinden uzaklaşması, ayrıca okyanus tabanındaki yaşamı da etkiler. Okyanus tabanındaki levhalar birbirinden uzaklaştıkça, magma yüzeye çıkar ve soğurken, yeni okyanus kabuğu oluşturur. Bu süreç, okyanus tabanındaki yaşamı etkileyebilir ve bazı deniz canlılarının yaşam alanlarını değiştirebilir.
Sonuç olarak, levhaların birbirinden uzaklaşması, Dünya’nın jeolojik geçmişindeki birçok olayın sebebini oluşturur. Yeni okyanus kabuğunun oluşması ve dağ oluşumları gibi birçok jeolojik olay, levhaların birbirinden uzaklaşması sonucu gerçekleşir. Ancak bu olaylar, aynı zamanda depremler gibi bazı riskleri de beraberinde getirir.
