Kıvrımlar, tabakalı kayaçların dalga şeklindeki deformasyonlarıdır. Arazi çalışmaları ve jeolojik harita yapımlarında, kıvrımlarla ilgili çeşitli çizim ve yorum problemleri sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Arazide kıvrımlar, çoğunlukla belli istikamette gidildiğinde, birimlerdeki tekrarlanmalar görülmesiyle kolayca anlaşılır. Benzer şekilde jeolojik haritalara bakan bir kişi, belli istikamette birim tekrarlanmaları varsa, harita alanında kıvrımların olabileceğini düşünmelidir.

 

Kıvrımlı bölgelerde kıvrım eksenleri önemlidir. Kıvrım ekseni esasında bir çizgisel yapıdır. Jeolojik harita üzerine kıvrım eksenini temsilen kalın bir çizgi yerleştirilir. Bu çizginin (kıvrım ekseninin) üzerine kıvrımın türünü (antiklinal, senklinal vb) belirten özel işaretleri konur. Kıvrımlanma jeolojik haritaların en tipik yapısal özelliklerinden biridir. Bu nedenle harita üzerinde kıvrım yapılarının tanınması ve bunların yapısal özelliklerinin (kıvrım ekseninin gidişi, dalım yönü, miktarı vb) iyi bir şekilde aydınlatılması gereklidir.

 

Bir kıvrımın her iki yanda bulunan yüzeylerine kıvrım kanadı denir. Bu kanatlar düz veya kavisli olabilir. Kanatların konumuna göre bir kıvrım ya antiklinal ya da bir senklinal şeklinde bulunabilir. Kıvrım kanatlarının birleştiği çizgiye kıvrım ekseni adı verilir. Kıvrım eksenleri çizgisel bir yapı olup, yatay konumlu ya da dalımlı bir şekilde bulunabilir. Kıvrılmaya katılan tüm tabaka serilerinin kıvrım eksenlerini birleştiren ve onları üzerinde taşıyan düzleme ise eksen düzlemi denir.

 

Jeolojik haritalarda ve raporlarda kıvrımın türü, konumu ve özellikleri çoğu kez kıvrım ekseni konumunun belirtilmesi ile yapılır. Kıvrım ekseninin konumunun ortaya konması, onun gidişi, dalım yönü ve dalım miktarının ölçülmesiyle olur. Yatay veya dalımlı kıvrımlarda, gidiş veya dalım kavramlarının kullanılması esnasında dikkatli etmek gereklidir.

 

YATAY ve DALIMLI KIVRIMLAR

Kıvrımlarda, kıvrım ekseni-yatay düzlem ilişkisi önemlidir. Harita çalışmalarında kıvrımlar, yatay düzlemle olan ilişkilerine göre başlıca iki şekilde karşımıza çıkmaktadır. Bunlar;

Yatay kıvrımlar

Dalımlı kıvrımlar

 

Yatay kıvrımlar

Kıvrım ekseni yatay olan veya kıvrım ekseni yatay düzleme paralel olup onunla kesişmeyen kıvrımlara yatay kıvrımlar, denilmektedir.Jeolojik harita üzerinde şayet bir istikamet boyunca aynı birimlerde birden fazla tekrarlanmalar varsa, bir kıvrımın varlığı düşünülebilir. Bir kıvrımın yatay olduğunu kanıtlayan en önemli özellik: kıvrımın her iki kanadındaki tabaka doğrultularının birbirlerine ve kıvrım eksenine tam paralel olmalarıdır.

 

Yatay kıvrımlarda kıvrım ekseni, yatayla herhangi bir açı yapmaz yani yataya paraleldir. Bu nedenle kıvrım ekseni çizgisinin eğimlendiği bir yön olmadığından, bunlarda dalım yönü veya dalım miktarı da bulunmaz. Yatay kıvrımların konumu, sadece gidiş değerinin okunması ve kıvrım eksenin dalımsız olduğunun belirtilmesiyle yapılır.

 

 

Dalımlı kıvrımlar

Kıvrım ekseni yatay olmayan veya yatay düzlemi herhangi bir açı ile kesen kıvrımlara dalımlı kıvrımlar adı verilmektedir. Bunlarda da belirli istikametler boyunca birimlerde tekrarlanmalar görülür.

Harita alanında dalımlı kıvrım mevcutsa, diğer yapılacak işlemler şunlardır;

• Önce kıvrımın dalımlı antiklinal mi dalımlı senklinal mi olduğu,
• kıvrım ekseni gidişi (kuzeyle yaptığı dar açı),
• kıvrım ekseninin dalım yönü,
• kıvrım ekseni dalım miktarı,
• kıvrımın her iki kanadının eğim yönleri ve
• eğim miktarları vb. ortaya konulur.

Dalımlı kıvrımlarda kıvrım ekseni yataya paralel olmadığı için, kıvrım eksen gidişinin yanı sıra, dalım yönü ve dalım miktarı da söz konusu olmaktadır. Kıvrım ekseninin yatay plandaki izine gidiş denir. Bu gidişin değeri, söz konusu izin coğrafi kuzey ile yaptığı dar açıya eşittir.

 

Kıvrım eksenin dalım yönünden bahsetmek için, kıvrımın dalımlı olması gerekmektedir. Bir kıvrımda şayet kıvrım eksen çizgisi ile yatay düzlem kesişiyorsa kıvrım ekseni dalımlıdır. Dalım yönü, kıvrım ekseni çizgisinin yattığı yön olduğuna göre, bunun coğrafi yönle ilişkisi belirtilir. Dalım miktarı, kıvrım ekseni yatayla yaptığı dar açıdır.

 

 

Kıvrım ekseni tabaka düzlemlerinin aksine, düzlemsel yapı olmayıp, birer çizgisel yapı konumunda bulunurlar.

Düzlemsel yapıların aksine, bunlarda;

• doğrultu yerine gidiş veya yönlem,
• eğim yönü yerine dalım yönü,
• eğim miktarı yerine ise dalım miktarı kavramları kullanılmaktadır.

 

Her türlü çizgisel yapının yatay düzlem üzerine izdüşümü, o çizgisel yapının gidişini (yönlemini) verir. Gidiş veya yönlemin değeri, bu çizgisel yapının coğrafi kuzey ile yaptığı dar açıya eşittir. Çizgisel yapının dalım yönü, o çizgisel yapının eğimlendiği yön olup, bu yön de coğrafi yönlere göre belirtilir. Çizgisel yapının dalım miktarı ise, o çizgisel yapının yatay ile yapmış olduğu dar açıya eşittir.

 

Burada hiç bir zaman unutulmaması gereken husus, çizgisel yapılarda doğrultu, eğim kelimeleri kullanılmaz, bunların yerine gidiş veya dalım kelimeleri kullanılmaktadır.

 

 

Yatay ve dalımlı kıvrımların jeolojik haritalarda gösterilmesi

Kıvrımların yataya göre tanımlanmasında, kıvrım eksenlerinin yatay düzlem ile yaptıkları açı göz önüne alınmaktadır. Bunlardan:

Yatay kıvrımlarda, β= 0 (kıvrım ekseni yataya paralel iken);

Dalımlı kıvrımlarda bu açı, β= 0-90° arasında herhangi bir değerde bulunabilmektedir (kıvrım ekseni yatayla herhangi bir açı yapmaktadır).

 

 

İzoklinal kıvrımlar

Kıvrımlar sıkışma kuvvetlerinin etkisi altında bulunan bölgelerin tipik özelliklerindendir. Sıkışmalı bölgelerde şayet kıvamlanmayı doğuran kuvvetler çok şiddetli ise, kıvrımın her iki kanadının birbirlerine az çok paralel hale geldiği görülür. Kıvrım kanatlarının birbirlerine ve aynı zamanda kıvrım eksenine paralel olarak gelişim gösterdiği bu tür kıvrımlara izoklinal kıvrımlanma adı verilmektedir. Bunlarda aynı tabakanın yüzeyde birden fazla tekrarlandığı görülür. Kıvrım eksenlerine dik istikametlerde alınan enine kesitlerde, bu tür kıvrımlar iyi bir şekilde görülürler.